Ο ΄Αγιος Βασίλειος ο Μέγας επίσκοπος Καισαρειας της Καπαδοκίας ο Ουρανοφάντωρ

Ζῆ Βασίλειος, καὶ θανῶν ἐν Κυρίω.

Ζῆ καὶ πάρ’ ἠμίν, ὡς λαλῶν ἐκ τῶν βίβλων,

Ἰανουαρίοιο θάνες, Βασίλειε, πρώτη.

«… τὰ τῶν ἀνθρώπων ἤθη κατεκόσμησας». Μὲ τὴ φράση αὐτή, τὸ ἀπολυτίκιο, ἀπόλυτα ἐπιτυχημένα, τονίζει τὴν κοινωνικὴ προσφορὰ τοῦ Ἅγιου Βασιλείου, ποὺ μὲ τὴ θεία διδασκαλία τοῦ στόλισε μὲ ἀρετὲς τὰ ἤθη καὶ τὴ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων.

Ὁ Μέγας αὐτὸς πατέρας καὶ διδάσκαλος τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας γεννήθηκε τὸ 329 μ.Χ., κατ’ ἄλλους τὸ 330 μ.Χ., στὴ Νεοκαισάρεια τοῦ Πόντου στὸ χωριὸ Ἀννησα καὶ μεγάλωσε στὴν Καισάρεια τῆς Καππαδοκίας. Τὰ δὲ ἐγκυκλοπαιδικὰ λεξικὰ ἀναφέρουν σὰν πατρίδα τοῦ Μ. Βασιλείου τὴν Καισαρεία τῆς Καππαδοκίας.

 Εἶχε 8 ἀδέρφια, 3 ἀγόρια καὶ πέντε κορίτσια. Ἀπὸ τὰ 4 ἀγόρια τὰ 3 ἀγόρια ἔγιναν ἐπίσκοποι (ὁ Βασίλειος Καισαρείας, ὁ Γρηγόριος Νύσσης καὶ ὁ Πέτρος Σεβάστειας) καὶ τὸ ἕνα μοναχὸς (ὁ Ναυκράτιος). Ἀπὸ τὶς 5 ἀδερφές του ἡ πρώτη, καὶ συγχρόνως τὸ πιὸ μεγάλο παιδὶ τῆς οἰκογένειας, ἡ Μακρίνα, ἔγινε μοναχή. Οἱ γονεῖς τοῦ Βασίλειος (καὶ αὐτός), ποὺ καταγόταν ἀπὸ τὴν Νεοκαισάρεια τοῦ Πόντου καὶ Ἐμμέλεια, ποὺ καταγόταν ἀπὸ τὴν Καππαδοκία, ἂν καὶ κατὰ κόσμον εὐγενεῖς καὶ πλούσιοι, εἶχαν συγχρόνως καὶ ἀκμαιότατο χριστιανικὸ φρόνημα. Αὐτοὶ μάλιστα ἔθεσαν καὶ τὶς πρῶτες -καθοριστικῆς σημασίας- πνευματικὲς βάσεις τοῦ Ἁγίου.

Μὲ ἐφόδιο αὐτὴ τὴ χριστιανικὴ ἀνατροφή, ὁ Βασίλειος ἀρχίζει μία καταπληκτικὴ ἀνοδικὴ πνευματικὴ πορεία. Ἔχοντας τὰ χαρίσματα τῆς εὐστροφίας καὶ τῆς μνήμης, κατακτᾶ σχεδὸν ὅλες τὶς ἐπιστῆμες τῆς ἐποχῆς του. Καὶ τὸ σπουδαιότερο, κατακτᾶ τὴ θεία θεωρία τοῦ Εὐαγγελίου, ποὺ τὴν κάνει ἀμέσως πράξη μὲ τὴν αὐστηρὴ ἀσκητικὴ ζωή του.

Ἂς ἀναφέρουμε ὅμως, περιληπτικά, τὴν πορεία τῶν δραστηριοτήτων του. Μετὰ τὶς πρῶτες του σπουδὲς στὴν Καισαρεία καὶ κατόπιν στὸ Βυζάντιο, ἐπισκέφθηκε, νεαρὸς ἀκόμα, τὴν Ἀθήνα, ὅπου ἐπὶ τέσσερα χρόνια συμπλήρωσε τὶς σπουδές του, σπουδάζοντας φιλοσοφία, ρητορική, γραμματική, ἀστρονομία καὶ ἰατρική, ἔχοντας συμφοιτητὲς τοῦ τὸν Γρηγόριο τὸν Ναζιανζηνὸ (τὸν θεολόγο) καὶ τὸν Ἰουλιανὸ τὸν Παραβάτη.

Ἀπὸ τὴν Ἀθήνα ἐπέστρεψε στὴν Καισαρεία καὶ δίδασκε τὴν ρητορικὴ τέχνη. Ἀποφάσισε ὅμως, νὰ ἀκολουθήσει τὴ μοναχικὴ ζωὴ καὶ γι’ αὐτὸ πῆγε στὰ κέντρα τοῦ ἀσκητισμοῦ, γιὰ νὰ διδαχθεῖ τὰ τῆς μοναχικῆς πολιτείας στὴν Αἴγυπτο, Παλαιστίνη, Συρία καὶ Μεσοποταμία. Ὅταν ἐπέστρεψε, ἀποσύρθηκε σὲ μία Μονὴ τοῦ Πόντου, ἀφοῦ ἔγινε μοναχός, καὶ ἀσκήθηκε ἐκεῖ μὲ κάθε αὐστηρότητα γιὰ πέντε χρόνια (357 – 362 μ.Χ.).

Ἤδη τέλεια καταρτισμένος στὴν Ὀρθόδοξη Πίστη, χειροτονήθηκε διάκονος καὶ πρεσβύτερος ἀπὸ τὸν ἐπίσκοπο Καισαρείας Εὐσέβιο. Ὁ ὑποδειγματικὸς τρόπος τῆς πνευματικῆς ἐργασίας του δὲν ἀργεῖ νὰ τὸν ἀνεβάσει στὸ θρόνο τῆς ἀρχιεροσύνης, διαδεχόμενος τὸν Εὐσέβιο στὴν ἐπισκοπὴ τῆς Καισαρείας (370 μ.Χ.). Μὲ σταθερότητα καὶ γενναῖο φρόνημα, ὡς ἀρχιερέας ἔκανε πολλοὺς ἀγῶνες γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη Πίστη. Μὲ τοὺς ὀρθόδοξους λόγους ποὺ συνέγραψε, κατακεραύνωσε τὰ φρονήματα τῶν κακοδόξων.

Στοὺς ἀγῶνες τοῦ κατὰ τοῦ Ἀρειανισμοῦ ἀναδείχτηκε ἀδαμάντινος, οὔτε κολακεῖες βασιλικές του Οὐάλεντα (364 – 378 μ.Χ.), ποῦ πῆγε αὐτοπροσώπως στὴν Καισαρεία γιὰ νὰ τὸν μετατρέψει στὸν Ἀρειανισμό, οὔτε οἱ ἀπειλὲς τοῦ Μόδεστου μπόρεσαν νὰ κάμψουν τὸ ὀρθόδοξο φρόνημα τοῦ Ἁγίου. Ὑπεράσπισε μὲ θάρρος τὴν Ὀρθοδοξία, καταπλήσσοντας τὸν βασιλιὰ καὶ τοὺς Ἀρειανούς. Ἀκόμα, ἀγωνίστηκε κατὰ τῆς ἠθικῆς σήψεως καὶ ἐπέφερε σοφὲς μεταρρυθμίσεις στὸ μοναχισμό.

Ἡ δὲ ὑπόλοιπη ποιμαντορικὴ δράση του, ὑπῆρξε ἀπαράμιλλη, κτίζοντας τὴν περίφημη «Βασιλειάδα», συγκρότημα μὲ εὐαγῆ Ἱδρύματα, ὅπως φτωχοκομεῖο, ὀρφανοτροφεῖο, γηροκομεῖο, ξενοδοχεῖο καὶ νοσοκομεῖο κ.α., ὅπου βρῆκαν τροφὴ καὶ περίθαλψη χιλιάδες πάσχοντες κάθε ἡλικίας, γένους καὶ φυλῆς.

Ὁ Μέγας Βασίλειος ἔχει πλούσιο καὶ σημαντικὸ συγγραφικὸ ἔργο. Τὰ κυριότερα ἔργα τοῦ εἶναι οἱ 9 ὁμιλίες στὴν Ἑξαήμερο, ὁμιλίες στοὺς Ψαλμούς, πολλὲς καὶ διάφορες ἄλλες ὁμιλίες, ἀσκητικὰ ἔργα καὶ ἐπιστολές. Ἐκτὸς τῶν ἄλλων ἔργων του, ἔγραψε καὶ Θεία Λειτουργία, πού, μετὰ τὴν ἐπικράτηση αὐτῆς τῆς συντομότερης τοῦ Ἄγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, τελεῖται 10 φορὲς τὸ χρόνο: τὴν 1η Ἰανουαρίου (ὅπου γιορτάζεται καὶ ἡ μνήμη του), τὶς πρῶτες πέντε Κυριακές της Μ. Τεσσαρακοστῆς, τὶς παραμονὲς τῶν Χριστουγέννων καὶ τῶν Θεοφανείων, τὴν Μ. Πέμπτη καὶ τὸ Μ. Σάββατο.

Στὰ πενήντα του χρόνια ὁ Μέγας Βασίλειος, ἐξαιτίας τῆς ἀσθενικῆς κράσεώς του καὶ τῆς αὐστηρῆς ἀσκητικῆς ζωῆς τοῦ (ὁρισμένες πηγὲς λένε ἀπὸ βαριὰ ἀρρώστια τοῦ ἥπατος ἢ τῶν νεφρῶν), τὴν 1η Ἰανουαρίου τοῦ 378 μ.Χ. ἢ κατ’ ἄλλους τὸ 379 μὲ 380 μ.Χ., ἐγκαταλείπει τὸ φθαρτὸ καὶ μάταιο αὐτὸ κόσμο, ἀφήνοντας παρακαταθήκη καὶ Ἱερὴ κληρονομιὰ στὴν ἀνθρωπότητα ἕνα τεράστιο πνευματικὸ ἔργο.

Τὸ συγγραφικὸ ἔργο του

Τὰ ἔργα τοῦ κατατάσσονται σὲ τέσσερεις κατηγορίες:

Δογματικὰ συγγράμματα.

α) «Ἀνατρεπτικός του Ἀπολογητικοῦ του δυσσεβοὺς Εὐνομίου». Ἀποτελεῖται ἀπὸ τρία βιβλία καὶ καταφέρεται ἐνάντια του ἀρχηγοῦ τῶν Ἀνομοίων Εὐνομίου.

β) «Πρὸς Ἀμφιλόχιον, περὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος». Ἐπιστολικὴ πραγματεία πρὸς τὸν ἐπίσκοπο Ἰκονίου Ἀμφιλόχιο σχετικὰ μὲ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα.

Ἀσκητικὰ συγγράμματα.

α) «Τὰ Ἠθικά». Συλλογὴ 80 ἠθικῶν κανόνων.

β) «Ὄροι κατὰ πλάτος». Περιέχει 55 κεφάλαια μὲ θέμα 

γενικὲς ἀρχὲς τοῦ μοναχισμοῦ.

γ) «Ὄροι κατ’ ἐπιτομήν». Περιέχει 313 κεφάλαια ποὺ 

ἀναφέρονται στὴν καθημερινὴ ζωὴ τῶν μοναχῶν.

δ) «Περὶ πίστεως».

ε) «Περὶ κρίματος».

στ) «Περὶ τῆς ἐν παρθενία ἀληθοῦς ἀφθορίας». Ἔργο 

σχετικὸ μὲ τὴν παρθενικὴ ζωή.

Ὁμιλίες.

Ὁρισμένες ἀπὸ τὶς ὁμιλίες τοῦ εἶναι:

α) «Εἰς τὴν Ἑξαήμερον». Συλλογὴ 9 ὁμιλιῶν μὲ θέμα τὴ

δημιουργία τοῦ κόσμου.

β) «Εἰς τοῦ Ψαλμούς». Συλλογὴ 18 ὁμιλιῶν μὲ ἀφορμὴ τὸ 

περιεχόμενο τῶν Ψαλμῶν τοῦ Δαυίδ.

γ) «Περὶ τοῦ οὐκ ἔστιν αἴτιος τοῦ κακοῦ ὁ Θεός».

δ) «Περὶ πίστεως».

ε) «Κατὰ Σαβελλιανῶν, Ἀρείου καὶ Ἀνομοίων».

στ) «Πρὸς τοὺς νέους, ὅπως ἂν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο

λόγων». Τὸ διασημότερο ἀπὸ τὰ κείμενα τοῦ Βασιλείου, στὸ

ὁποῖο πραγματοποιεῖ προσπάθεια γεφύρωσης μεταξὺ

χριστιανικῆς καὶ κλασσικὴς παιδείας.

ζ) «Προτρεπτικὸς εἰς τὸ ἅγιον βάπτισμα».

η) «Εἰς τὸ πρόσεχε σεαυτῶ».

θ) «Πρὸς Πλουτοῦντας».

ι) «Ἐν λιμῶ καὶ αὐχμῶ».

ια) «Εἰς τὴν μάρτυρα Ἰουλίτταν καὶ περὶ εὐχαριστίας».

Ἐπιστολές.

Σώζονται 365 ἐπιστολὲς μὲ τὸ ὄνομα τοῦ Μεγάλου

Βασιλείου, ποὺ καλύπτουν τὴν εἰκοσαετία ἀπὸ τὴν

ἐπιστροφή του στὴν Καισάρεια ἀπὸ τὴν Ἀθήνα ἕως καὶ τὸ

θάνατό του.

Τὸ ἔθιμο τῆς βασιλόπιτας

Στὰ χρόνια του Ἰουλιανοῦ του Παραβάτη, ὅταν τὸ Βυζάντιο

κήρυξε τὸν πόλεμο στὴν Περσία, ὁ Ἰουλιανὸς πέρασε μὲ τὸν

στρατό του ἀπὸ τὴν Καισαρεία.

 Τότε διέταξε νὰ φορολογήσουν ὅλη τὴν ἐπαρχία καὶ τὰ

χρήματα αὐτὰ θὰ τὰ ἔπαιρνε ἐπιστρέφοντας γιὰ τὴν

Κωνσταντινούπολη.

 Ἔτσι, οἱ κάτοικοι ἀναγκάσθηκαν νὰ δώσουν ὅ,τι εἶχε ὁ

καθένας χρυσαφικὰ νομίσματα κ.λπ. Ὅμως ὁ Ἰουλιανὸς

σκοτώθηκε ἄδοξα σὲ μία μάχη στὸν πόλεμο μὲ τοὺς Πέρσες,

ἔτσι δὲν ξαναπέρασε ποτὲ ἀπὸ τὴν Καισάρεια.

 Τότε ὁ Ἅγιος Βασίλης ἔδωσε ἐντολὴ καὶ ἀπὸ τὰ μαζεμένα 

χρυσαφικὰ τὰ μισὰ νὰ δοθοῦν στοὺς φτωχούς, ἕνα μικρὸ 

μέρος κράτησε γιὰ τὶς ἀνάγκες τῶν ἱδρυμάτων τῆς 

Βασιλειάδος , καὶ τὰ ὑπόλοιπα τὰ μοίρασε στοὺς κατοίκους 

μὲ ἕνα πρωτότυπο τρόπο:

ἔδωσε ἐντολὴ νὰ ζυμώσουν ψωμιὰ καὶ σὲ κάθε ψωμί, ἔβαλε 

ἀπὸ ἕνα νόμισμα ἢ χρυσαφικὸ μέσα, κατόπιν τὰ μοίρασε 

στὰ σπίτια, ἔτσι τρώγοντας οἱ κάτοικοι τὰ ψωμιὰ ὅλο καὶ κάτι 

ἔβρισκαν μέσα. Ἔτσι, γεννήθηκε τὸ ἔθιμο τῆς πίτας ποὺ 

ὀνομάσθηκε βασιλόπιτα.

Ἀπολυτίκιον 

Ἦχος Α΄

 Εἰς πάσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος σου,

 ὡς δεξαμένην τὸν λόγον σου·

 δὶ’ οὗ θεοπρεπῶς ἐδογμάτισας,

 τὴν φύσιν τῶν ὄντων ἐτράνωσας,

 τὰ τῶν ἀνθρώπων ἤθη κατεκόσμησας.

 Βασίλειον ἱεράτευμα, Πάτερ Ὅσιε·

 πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῶ, σωθῆναι τὰς ψυχᾶς ἠμῶν.

http://aerapatera.wordpress.com/2014/01/01/ο-άγιος-βασίλειος-ο-μέγας-επίσκοπος-κα/