Οι αστροναύτες του «Apollo 11» (1969) ανέφεραν ότι, βλέποντας για πρώτη φορά τη Γη από το Διάστημα, βίωσαν μια σημαντική αλλαγή στη συνείδησή τους: συνειδητοποίησαν την ενιαιότητα και τη μοναδικότητα της Γης στο σκοτεινό σύμπαν. «Ενα υπέροχο κόσμημα στον μαύρο, βελούδινο ουρανό», παρατήρησε ποιητικά ένας από αυτούς, ο Μπαζ Ολντριν. Πήγαν στη Σελήνη αλλά ανακάλυψαν τη Γη! Αυτή η νέα οπτική γωνία ήταν η απαρχή
δημιουργίας πλανητικής συνείδησης.
Η οικουμενική εμπειρία της πανδημίας υπογραμμίζει κάτι αντίστοιχο – τη βαθιά αλληλεξάρτηση των ανθρώπινων ενοίκων του πλανήτη. Παραδοσιακά ήταν οι φιλόσοφοι και οι λογοτέχνες αυτοί που
Πώς τη διαχειριζόμαστε; Ανθρώπινα, δηλαδή αντιφατικά: και δημιουργικά και στερεότυπα, και αλτρουιστικά και ιδιοτελώς. Ωστόσο, τα δύο σκέλη των ζευγών δεν είναι ισοδύναμα: ενστικτωδώς προκρίνουμε το οικείο και το συμφέρον. Η επιμονή της πανδημίας, όμως, μας ωθεί να αποκτήσουμε οικουμενική προοπτική, όχι μόνο γιατί είναι ηθικώς επιβεβλημένο αλλά και γιατί είναι υγειονομικά συμφέρον. Με νοιάζει η υγεία των Ινδών λ.χ. διότι επηρεάζει τη δική μου (ήδη η ινδική μετάλλαξη του κορωνοϊού κυριαρχεί στη Βρετανία), όπως μεριμνώντας για την υγεία μου προστατεύω τη δική
σου. Αλληλεξάρτηση σημαίνει σχέση – υπάρχω επειδή υπάρχεις. Σχετίζομαι μαζί σου θα πει ότι η συμπεριφορά μου δεν αντανακλά μόνο τις δικές μου επιθυμίες αλλά συνδιαμορφώνεται από τις δικές σου. Στο μέτρο που η σχέση υποδηλώνει διάρκεια, μετέχουμε σε ένα επαναλαμβανόμενο «παίγνιο»:
δεν μας νοιάζει μόνο το σήμερα αλλά και το αύριο· να εκταθεί η σχέση στον χρόνο. Η πρώτιστη ευθύνη κάθε. κυβέρνησης είναι, ευλόγως, η υγεία του πληθυσμού της. Ποιες χώρες είναι (ή γρήγορα γίνονται) οι πιο καλά εμβολιασμένες; Οι πλουσιότερες. Ποιες έχουν μείνει πίσω; Οι φτωχότερες. Παγκοσμίως, έχουν χορηγηθεί 26 δόσεις εμβολίων ανά 100 κατοίκους. Οι ανισότητες στην κατανομή τους είναι εντυπωσιακές: οι 29 φτωχότερες χώρες, με το 9% του παγκόσμιου πληθυσμού, έχουν λάβει το 0,3% των δόσεων. Διαφορετικά: το 85% των εμβολιασμών έχει γίνει σε χώρες άνω του μεσαίου εισοδήματος, ενώ μόνο το 0,3% έγινε σε χώρες χαμηλού εισοδήματος. Εν ολίγοις: οι πλούσιες χώρες πραγματοποίησαν τους περισσότερους εμβολιασμούς. Ηδη άρχισαν να εμβολιάζουν, χωρίς να είναι απολύτως απαραίτητο, και τους εφήβους τους, τη στιγμή κατά την οποία υπάρχουν δισεκατομμύρια ανεμβολίαστοι ενήλικες διεθνώς. Το στενό εθνικό συμφέρον παρακάμπτει την κοσμοπολίτικη ηθική της αλληλεξάρτησης.
Κανείς, όμως, δεν προστατεύεται πλήρως αν δεν προστατευθούν όλοι – οι μεταλλάξεις ταξιδεύουν ταχύτατα. Ξέρουμε ότι τα εμβόλια σώζουν ζωές. Με το 50% των Αμερικανών πλήρως εμβολιασμένο, τα κρούσματα μειώθηκαν τουλάχιστον δέκα φορές. Ωστόσο, η υπάρχουσα παραγωγή εμβολίων δεν αρκεί. Χρειάζονται 11 δισ. εμβόλια παγκοσμίως, ενώ μέχρι σήμερα έχουν διατεθεί 2 δισ. Εν τω μεταξύ, η πανδημία καλπάζει, ιδιαίτερα στην Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική. Απαιτείται επείγουσα δράση. Η COVAX, η διεθνής υπηρεσία για την τροφοδοσία φτωχών χωρών με εμβόλια, πρέπει να ενισχυθεί από τις πλούσιες χώρες. Ενας κόσμος χωρίς κορωνοϊό θα είναι προσοδοφόρος για τις ανεπτυγμένες οικονομίες – σε 3,6 τρισ. δολάρια υπολογίζει το όφελος το ΔΝΤ.
Σε αυτή την προβληματική εντάσσεται η προσωρινή άρση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας των φαρμακευτικών εταιριών. Αν και αυτό το μέτρο δεν θα λύσει από μόνο του το πρόβλημα (παραμένει το θέμα των πρώτων υλών, ενώ η συναφής τεχνογνωσία δεν μεταφέρεται εύκολα), θα συμβάλλει στην επίλυσή του. Σκεπτόμενες στενά ιδιοτελώς (δηλαδή, μη σχεσιακά), οι εταιρείες αντιδρούν. Τα επιχειρήματά τους συνιστούν φενακιστική ιδεολογική κατασκευή.
Ο κ. Μπουρλά, επικεφαλής της Pfizer, δήλωσε: «Ο μόνος λόγος για τον οποίο έχουμε εμβόλια τώρα είναι γιατί υπάρχει ένας ζωντανός ιδιωτικός τομέας. Η ζωντάνια του, η ψυχή του,είναι η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας». Παραβλέπει, ωστόσο, τα εξής. Πρώτον, η προσωρινή άρση των πατεντών προβλέπεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΥ). Δεύτερον, εφαρμόστηκε από τον ΠΟΥ το 2003, στην περίπτωση φαρμάκων κατά του HIV, χωρίς καμία επίπτωση στην ευημερία της φαρμακοβιομηχανίας. (Από το εμβόλιο η Pfizer αναμένει έσοδα $26 δισ. φέτος). Και τρίτον, η ανάπτυξη του εμβολίου κατέστη εφικτή με πολύπλευρη κρατική υποστήριξη (μερική χρηματοδότηση, εκτεταμένη προαγορά, ταχύτατη ρυθμιστική έγκριση, νομική προστασία από διώξεις). Το ερώτημα είναι: πώς μπορεί η θεμιτή εταιρική επιθυμία για κέρδος να ενσωματώσει την πιεστική ανάγκη για ταχύτατο παγκόσμιο εμβολιασμό, δηλαδή την ιδέα ότι το εμβόλιο συνιστά οικουμενικό αγαθό;
Η αναγνώριση της αλληλεξάρτησης δίνει προτεραιότητα στην ηθική της ευθύνης – απαιτεί γνωστική ευρυχωρία, μακροχρόνιο ορίζοντα, μέριμνα για τον αδύναμο, θεσμούς διαχείρισης των παγκόσμιων δημόσιων αγαθών. Εχουμε ευθύνη, ιδιαίτερα οι πλούσιοι και ισχυροί, να προστατεύουμε τον παγκόσμιο ιστό της ζωής.
- Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
- Μας το έστειλε ο π. Βασίλειος Χριστοδούλου
