Συμμετέχοντας στο πένθος για την εις Κύριον εκδημία του Μητροπολίτη Νιγηρίας Αλέξανδρου (†), το ιστολόγιό μας δημοσιεύει το κείμενο της ομιλίας του «Ιεραποστολή και Πολιτισμός» από το διεθνές συνέδριο «Εκκλησία και Πολιτισμός» που διοργάνωσε η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου από τις 7 έως τις 10 Μαΐου 2009.
Σεβασμιώτατοι, ἀγαπητοί πατέρες, κυρίες καί κύριοι,
Σᾶς μεταφέρω τόν Ἀναστάσιμο χαιρετισμό τῆς Ἐκκλησίας πού παροικεῖ στή Νιγηρία καί τήν ὁλόθερμη εὐχή της, ἡ ζωή σας νά εἶναι γεμάτη ἀπό ἀναστάσιμες ἐμπειρίες.
Εὐχαριστίες ἐκφράζω πρός τόν ἀδελφό Μητροπολίτη Δημητριάδος γιά τήν πρόσκληση νά συμμετάσχω στό συνέδριο αὐτό καί ἀπό καρδιᾶς τόν συγχαίρω γιά τήν θαυμαστή δουλειά πού ἐπιτελεῖται στό χῶρο αὐτό.
« Ἐγώ Ἰωάννης ὁ ἀδελφός ὑμῶν καί συγκοινωνός ἐν τῇ θλίψει καί βασιλείᾳ καί ὑπομονῇ ἐν Ἰησοῦ Χριστῷ, ἐγενόμην ἐν τῇ νήσῳ τῇ καλουμένῃ Πάτμῳ διά τόν λόγον τοῦ Θεοῦ καί τήν μαρτυρίαν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἐγενόμην ἐν Πνεύματι ἐν τῇ Κυριακῇ ἡμέρᾳ καί ἤκουσα φωνήν μεγάλην ὡς σάλπιγγος λεγούσης, ὅ βλέπεις γράψον εἰς βιβλίον καί πέμψον ταῖς Ἐκκλησίαις»[1].
Ξεκινῶ μέ αὐτούς τούς στίχους τῆς Ἀποκάλυψης γιατί σ’αὐτούς ἀνιχνεύω τό ξεκίνημα τῆς πορείας μου γιά τή δική μου «Πάτμο», τό χῶρο πού τολμῶ νά πῶ, μέ βεβαιότητα πιά, πώς ὁ Θεός μοῦ ἀποκαλύφθηκε, ἀφοῦ πρῶτα φρόντισε μέσα ἀπό μιά ἐπώδυνη διαδικασία νά μέ ἀποδομήσει. Νά μοῦ γκρεμίσει κάθε αὐτονόητο, κάθε δεδομένο, καθετί πού θεωροῦσα ἱερό καί πού μέ περισσό θράσος νόμιζα πώς Ἐκεῖνος καί ἡ ἱστορία ἔβαλαν στούς ὤμους μου. Νά μέ ἀποδομήσει καί μέ αὐτά τά κομμάτια, μέ αὐτές τίς πέτρες νά μέ ξαναχτίσει ὅπως Ἐκεῖνος ἤθελε καί ὅπως ἐγώ ποτέ δέν θά φανταζόμουν. Μέ ἔφερε σέ ἐπίγνωση τοῦ τί σημαίνει « τοῖς πᾶσι γέγονα τά πάντα».[2] Ἰουδαῖος μέ τούς Ἰουδαίους, Ἕλληνας μέ τούς Ἕλληνες. Θά ἀποτολμοῦσα νά ἰσχυριστῶ, διακινδυνεύοντας διάφορους χαρακτηρισμούς, ὅτι τώρα πλέον γνωρίζω ὅτι σάν ἐπίσκοπος ἀφρικανικῆς Ἐκκλησίας, πηγή καί νοηματοδότηση τῆς διακονίας μου εἶναι ἡ ἐκκλησιαστική μου ταυτότητα καί ὄχι οἱ διάφορες ἄλλες ταυτότητες πού μοῦ κληροδοτήθηκαν, οἱ ὁποῖες χωρίς νά καταργοῦνται, σχετικοποιοῦνται. Ἡ «κένωση» αὐτή, ὅσο ἐπώδυνα κι ἄν γίνεται, εἶναι καρπός ἐλευθερίας, ἀγαπητικοῦ ἀνοίγματος, ἀπόπειρα μετοχῆς στήν ἄλλη, τήν ὕψιστη κένωση, ἐκείνη πού θέλησε νά φτάσει μέχρις «μορφῆς δούλου»[3], μέχρι Σταυροῦ.
Νά γιατί αὐτοί οἱ στίχοι τῆς Ἀποκάλυψης μέ ἐκφράζουν. Τούς νιώθω σάν νά γράφτηκαν ἀπό μένα ἤ γιά μένα. Μέ σημάδεψαν καί χάραξαν μιά νέα ρότα στήν ἐκκλησιαστική μου πορεία, στήν «ὄντως Ζωή» μου. Ἐκείνη πού ὁδήγησε σέ μιά νέα πατρίδα ἤ καλύτερα στήν πραγματική πατρίδα. Κι ἄν ἀκόμα ὀδυνηρά κανείς κληθεῖ νά βιώσει τό «εἰς τά ἴδια ἦλθε, καί οἱ ἴδιοι αὐτόν οὐ παρέλαβον»[4], γι’ αὐτόν πάντα θά ἰσχύει ὅτι « τοῦ Κυρίου ἡ γῆ καί τό πλήρωμα αὐτῆς, ἡ οἰκουμένη καί πάντες οἱ κατοικοῦντες ἐν αὐτῆ»[5].
Θά ἀποτολμοῦσα νά ἰσχυριστῶ, διακινδυνεύοντας διάφορους χαρακτηρισμούς, ὅτι τώρα πλέον γνωρίζω ὅτι σάν ἐπίσκοπος ἀφρικανικῆς Ἐκκλησίας, πηγή καί νοηματοδότηση τῆς διακονίας μου εἶναι ἡ ἐκκλησιαστική μου ταυτότητα καί ὄχι οἱ διάφορες ἄλλες ταυτότητες πού μοῦ κληροδοτήθηκαν, οἱ ὁποῖες χωρίς νά καταργοῦνται, σχετικοποιοῦνται. Ἡ «κένωση» αὐτή, ὅσο ἐπώδυνα κι ἄν γίνεται, εἶναι καρπός ἐλευθερίας, ἀγαπητικοῦ ἀνοίγματος, ἀπόπειρα μετοχῆς στήν ἄλλη, τήν ὕψιστη κένωση, ἐκείνη πού θέλησε νά φτάσει μέχρις «μορφῆς δούλου», μέχρι Σταυροῦ.
Ἡ φωνή τοῦ Κυρίου, «ὅ βλέπεις γράψον εἰς βιβλίον καί πέμψον ταῖς ἐκκλησίαις» εἶναι πού μέ ὁδήγησε σήμερα ἐδῶ, ὄχι γιά νά καταθέσω κάποια πραγματεία -μέ σωρεία παραπομπῶν καί διεκδίκηση αὐθεντίας- ἀλλά γιά νά σᾶς περπατήσω, νά σᾶς ξεναγήσω στή δική μου Πάτμο. Νά τή γνωρίσετε, νά τήν αἰσθανθεῖτε καί τοῦτο μέ τή βεβαιότητα ὅτι μπορεῖτε νά λιπάνετε τό ἔδαφός της, ἀλλά καί μέ τήν ἐλπίδα ὅτι, ἄν πράγματι τό θέλετε, ἤ τό ἀντέχετε, νά γευθεῖτε τούς καρπούς της. Εἶμαι ἐδῶ σάν συνεπίσκοπος καί συμπρεσβύτερος ναί, σάν συναγωνιστής καί συναγωνιῶν ναί, ἀλλά πάντα καί πρώτιστα σάν Ἀφρικανός. Γι’ αὐτό καί ὁ λόγος μου εἶναι ἀφηγηματικός, αὐτός πού ἐμεῖς χρησιμοποιοῦμε γιά νά ἐκφράσουμε ἀκόμα καί τίς πιό ὑψηλές ἔννοιες.
*****
Ὁ τόπος μου, ἡ Ἀφρική, εἶναι ἕνα κομμάτι τῆς Δημιουργίας. Φτιάχτηκε ἀπό τόν ἴδιο Θεό πού δημιούργησε κι ἐσᾶς. Τό Πνεῦμα Του, ὅπως καί στά μέρη σας, ἔφτιαξε ἀνθρώπους πού μιλοῦν, πού συνομιλοῦν, πού ἐπικοινωνοῦν μέ τούς δικές τους γλῶσσες, τούς δικούς τους κώδικες, διαφορετικούς ἀπό τούς δικούς σας. Ἀνθρώπους πού γελοῦν, πού κλαῖνε, πού ἀγωνιοῦν, πού ἐκφράζουν τά συναισθήματά τους μέ τό λόγο, τήν μουσική, τό χορό, τή ζωγραφική μέ ὅλα αὐτά πού ὀνομάζετε τέχνη. Ἀνθρώπους πού ὀργανώθηκαν ἀπ’ ἀρχῆς σέ ὁμάδες μέ τίς δικές τους νόρμες, μέ τίς δικές τους ἠθικές ἀξίες -καί μέ ἀμέριστο σεβασμό πρός αὐτές- ἀνθρώπους πού δημιούργησαν κοινωνίες. Ἀνθρώπους πού σκέφτονται, πού διαλογίζονται, πού ἔχουν στάση ζωῆς, ἀνθρώπους μέ φιλοσοφία. Ἀνθρώπους πού διαφύλαξαν καί μετέδωσαν τά βιώματα καί τίς κατακτήσεις τῶν προγόνων τους ἀπό στόμα σέ στόμα, ἀπό γενιά σέ γενιά, μέ σεβασμό, συναίσθηση εὐθύνης καί εὐλάβεια. Ἀνθρώπους πού δημιούργησαν παράδοση. Μέ ἄλλα λόγια, ἀνθρώπους πού δημιούργησαν πολιτισμούς. Διαφορετικούς ἀπό τούς δικούς σας, ἀλλά πάντως πολιτισμούς. Ἀνθρώπους πού πίστεψαν βαθιά σέ Θεό Πατέρα, Δημιουργό καί πού ἐξέφρασαν τήν πίστη τους μέ τόν δικό τους τρόπο, μέσα ἀπό τελετές-φορεῖς καί ἐκφραστές τοῦ δικοῦ τους ψυχικοῦ κόσμου, τῶν συναισθημάτων καί τῶν βιωμάτων τους. Ἀνθρώπους δηλαδή πού λάτρεψαν τό θεῖο, πού «λειτούργησαν» τό θεῖο πού «προσέφεραν», πού θυσίασαν, πού ἐξάγνισαν καί ἐξαγνίστηκαν μέσα ἀπό αὐτές. Ἀνθρώπους πού ἐναγώνια ἀναζήτησαν τήν ἀλήθεια τήν ἀπό καταβολῆς κόσμου κεκρυμμένη, ἔχοντες «τήν σεβάσμιον ἔννοιαν φυσικῶς αὐτοῖς ἐνυπάρχουσαν»[6]. Πρόδρομοι καί αὐτοί, τῆς ἀποκάλυψης πού ἔμελλε νά δοθεῖ , «ἔργῳ χριστιανοί»[7], ὅπως ὁ Ἰουστῖνος, ὁ Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεύς καί ὁ Εὐσέβιος Καισαρείας θεώρησαν ὅτι οἱ Ἕλληνες ἔλαβαν «ἐναύσματα τινά τοῦ λόγου τοῦ θείου»[8]. Μέσα σ’ αὐτούς τούς ἀνθρώπους, μέσα σέ ὅλα αὐτά τά ἔργα τους, πνοή Θεοῦ. Ἡ δόξα Του, οἱ ἄκτιστες ἐνέργειές Του πού ἀγκαλιάζουν κάθε μορφή ζωῆς καί ὕπαρξης καί « ἐν παντί ἔθνει ὀ φοβούμενος αὐτόν καί ἐργαζόμενος δικαιοσύνην δεκτός αὐτῷ ἐστί»[9].
Καί ἦλθε καί γιά ἐμᾶς «τό πλήρωμα τοῦ χρόνου». Ἄνθρωποι δικοί σας, ἀπό τί;ς πατρίδες σας ἔφτασαν στά μέρη μας. Βάναυσα ἀσέλγησαν πάνω στούς ἀνθρώπους μας, στήν ψυχή μας, σ’ ὅλα αὐτά πού μέσα στούς αἰῶνες δημιουργήσαμε καί πού μέ πολύ σεβασμό διαφυλάξαμε. Ἠρθαν γιά νά πάρουν ὅ,τι μποροῦσαν κι ὅπως μποροῦσαν. Μαζί τους εἶχαν καί μισσιονάριους πού μᾶς πρωτο-μίλησαν γιά κάποιον Θεό, ἄγνωστο σέ ἐμᾶς, πού εἶπαν πώς εἶναι ὁ ἀληθινός Θεός καί στόν ὁποῖο μᾶς κάλεσαν νά πιστέψουμε. Ἦρθαν καί μαζί τους ἔφεραν διαφορετικές παραδόσεις, διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης.
Ὁ τόπος μου, ἡ Ἀφρική, εἶναι ἕνα κομμάτι τῆς Δημιουργίας. Φτιάχτηκε ἀπό τόν ἴδιο Θεό πού δημιούργησε κι ἐσᾶς. Τό Πνεῦμα Του, ὅπως καί στά μέρη σας, ἔφτιαξε ἀνθρώπους πού μιλοῦν, πού συνομιλοῦν, πού ἐπικοινωνοῦν μέ τούς δικές τους γλῶσσες, τούς δικούς τους κώδικες, διαφορετικούς ἀπό τούς δικούς σας. Ἀνθρώπους πού γελοῦν, πού κλαῖνε, πού ἀγωνιοῦν, πού ἐκφράζουν τά συναισθήματά τους μέ τό λόγο, τήν μουσική, τό χορό, τή ζωγραφική μέ ὅλα αὐτά πού ὀνομάζετε τέχνη […] Μέ ἄλλα λόγια, ἀνθρώπους πού δημιούργησαν πολιτισμούς. Διαφορετικούς ἀπό τούς δικούς σας, ἀλλά πάντως πολιτισμούς. Ἀνθρώπους πού πίστεψαν βαθιά σέ Θεό Πατέρα, Δημιουργό καί πού ἐξέφρασαν τήν πίστη τους μέ τόν δικό τους τρόπο, μέσα ἀπό τελετές-φορεῖς καί ἐκφραστές τοῦ δικοῦ τους ψυχικοῦ κόσμου, τῶν συναισθημάτων καί τῶν βιωμάτων τους. Ἀνθρώπους δηλαδή πού λάτρεψαν τό θεῖο, πού «λειτούργησαν» τό θεῖο πού «προσέφεραν», πού θυσίασαν, πού ἐξάγνισαν καί ἐξαγνίστηκαν μέσα ἀπό αὐτές. Ἀνθρώπους πού ἐναγώνια ἀναζήτησαν τήν ἀλήθεια τήν ἀπό καταβολῆς κόσμου κεκρυμμένη, ἔχοντες «τήν σεβάσμιον ἔννοιαν φυσικῶς αὐτοῖς ἐνυπάρχουσαν»
Τέλος, πολύ καθυστερημένα ἤρθατε κι ἐσεῖς οἱ ὀρθόδοξοι στά μέρη μας φέρνοντας αὐτό πού εἴδατε, αὐτό πού ἀκούσατε καί αὐτό πού τά χέρια σας ψηλάφισαν[10]. Τήν «ὄντως Ἀλήθεια». Ἕνα Θεό σαρκωμένο στό χρόνο καί στό χῶρο. Σέ συγκεκριμμένο χῶρο καί χρόνο, σέ δεδομένο ἱστορικό καί πολιτιστικό πλαίσιο. Καί πιστέψαμε σ’ Αὐτόν, στό Σταυρό Του, στήν Ἀνάστασή Του, στή νίκη Του πάνω στό θάνατο, στή ζωή πού ξεπήδησε μέσα ἀπό τόν Τάφο Του, σάν τά ποτάμια πού ὁρμητικά πηγάζουν ἀπό τά βουνά μας καί πού ξεδιψοῦν καί ἀνακαινίζουν τούς στεγνωμένους ἀπό τόν καυτό ἥλιο τῆς ἐρήμου ἀνθρώπους, ἀλλά καί τήν κτίση ὅλη.
Καί εἴμαστε ὄντως εὐγνώμονες γιά ὅ,τι μᾶς φέρατε, γιά ὅ,τι μᾶς μεταδώσατε. Κι ἄν εἴμαστε σήμερα ἐδῶ μαζί σας, ἡ Ἐκκλησία πού παροικεῖ στή Νιγηρία στό πρόσωπό μου, εἶναι γιατί κάποτε, ἔστω καί καθυστερημένα θυμηθήκατε τήν ξεχασμένη ἐντολή «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη»[11]. Πῶς νά λησμονήσει κανείς ἐκείνους τούς λίγους, τή μιά χούφτα ἀνθρώπων πού πρῶτοι τόλμησαν μιά ἡρωική «ἔξοδο» καί ἀφέθηκαν στή μεγάλη περιπέτεια τοῦ Θεοῦ, πού ἀνταποκρίθηκαν στήν πρόκλησή Του «ἔξελθε ἐκ τῆς γῆς σου καί ἐκ τῆς συγγενείας σου καί ἐκ τοῦ οἴκου τοῦ πατρός σου καί δεῦρο εἰς τήν γῆν ἥν ἄν σοι δείξω…καί ἐνευλογηθήσονται ἐν σοί πᾶσαι αἱ φυλαί τῆς γῆς»[12]. Καί τώρα πιά μαζί ἕνα σῶμα, Σῶμα Χριστοῦ, κοινωνοί τοῦ «ἑνός ἄρτου καί τοῦ ἑνός ποτηρίου», συμμέτοχοι στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ.
*****
Ἦρθε ὅμως τώρα ἡ σειρά μας νά κηρύξουμε στούς δικούς μας ἀνθρώπους, τούς ἐγγύς ἀλλά καί μακράν τῆς Ἀλήθειας εὑρισκόμενους. Νά φανερώσουμε στό ἐδῶ καί τώρα, στίς συντεταγμένες τοῦ δικοῦ μας πολιτισμοῦ, τήν Ἐκκλησία. Δηλαδή τήν παρατεινόμενη στούς αἰῶνες συνέχεια τῆς ἐνανθρώπησης τοῦ Θεοῦ, τήν πρόσληψη τοῦ κτιστοῦ στόν τρόπο ὕπαρξης τοῦ ἀκτίστου. Ἄν λοιπόν ἡ Ἐκκλησία, ὅπως πιστεύουμε, εἶναι Σῶμα Χριστοῦ ἤ ὁ Χριστός παρατεινόμενος στούς αἰῶνες, τοῦτο σημαίνει ὅτι ὁ Χριστός εἶναι παρών στήν ἱστορία, ἔχει σάρκα «ὁ λόγος σάρξ ἐγένετο καί ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν»[13]. Ὁ ἴδιος θέλει «νάπραγματώνεται τό μυστήριο τῆς σάρκωσής Του πάντα καί παντοῦ»[14]. Ἄν δεχτοῦμε τήν ἀλήθεια αὐτῶν τῶν λόγων, τότε συμπεραίνουμε ἀβίαστα καί ἀναντίρρητα, ὅτι ἡ Ἀλήθεια καί ἡ Ζωή, ὁ Χριστός, ἡ Ἐκκλησία Του, πρέπει νά ἐνδύονται κάθε στιγμή τήν πολιτιστική σάρκα τοῦ κόσμου, τά οὐσιώδη τοῦ κάθε λαοῦ. Ἡ φλόγα τῆς Πεντηκοστῆς, πού καταργεῖ γλωσσικά, ἐθνικά καί πολιτιστικά σύνορα, συνεχίζει νά καίει. Κάθε στιγμή, κάθε λεπτό εἶναι μιά Πεντηκοστή. Εἶναι μιά νέα παρουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, πού δέν ἀνήκει ἀποκλειστικά καί προνομιακά σ’ ἕνα πολιτισμό, σ’ ἕνα λαό καί στούς ἐκφραστές του.
Τό ὅτι τό Εὐαγγέλιο ἐνδύεται τή σάρκα τοῦ κόσμου σημαίνει ὅτι ὄχι μόνο δέν ἀπορρίπτει κανένα πολιτισμό ἐκ προοιμίου, ἀλλά μπολιάζεται στόν ὑπάρχοντα μέ σκοπό τή μεταμόρφωση, τή χριστοποίηση, τήν ἐκκλησιαστικοποίησή του. Γιατί ὅ,τι δέν προσλαμβάνεται, ὅ,τι δέν θεραπεύεται, δέν σώζεται. Ναί, ὑπάρχουν στοιχεῖα πού δέν μποροῦν νά κρατηθοῦν, νά ἀντέξουν τό φῶς τοῦ εὐαγγελίου, γιατί περικλείουν θάνατο καί ἐμεῖς μιλᾶμε γιά Ἀνάσταση, γιά Ζωή. Αὐτά τά στοιχεῖα πρῶτοι ἐμεῖς ἀπορρίπτουμε μέ ὅποιο κόστος αὐτό μπορεῖ νά σημαίνει.
Ἐσεῖς ζεῖτε ἐν Χριστῷ, ὅπως τουλάχιστον ἰσχυρίζεσθε, γιά κοντά 2000 χρόνια. Χτίσατε ἕνα μεγάλο οἰκοδόμημα. Θεολογήσατε, ὑμνήσατε, λατρέψατε, δημιουργήσατε τέχνη. Στήν πορεία αὐτή καί ἐσεῖς χρησιμοποιήσατε στοιχεῖα τοῦ πολιτισμοῦ σας: κατηγορίες σκέψης καί ἐκφράσεις ἄγνωστες στή βιβλική γλώσσα γιά νά μιλήσετε περί Θεοῦ ( ὁ Λόγος τοῦ Ἰωάννη, τό ὁμοούσιον τῶν Πατέρων), συμβολισμούς καί στοιχεῖα στή λατρεία σας παρμένα ἀπό τή λατρευτική πρακτική τῶν προγόνων σας κ.λπ. Τά πήρατε, τά μεταμορφώσατε, συνθέσατε, δημιουργήσατε, ὄχι πάντα εὔκολα.
Τό ὅτι τό Εὐαγγέλιο ἐνδύεται τή σάρκα τοῦ κόσμου σημαίνει ὅτι ὄχι μόνο δέν ἀπορρίπτει κανένα πολιτισμό ἐκ προοιμίου, ἀλλά μπολιάζεται στόν ὑπάρχοντα μέ σκοπό τή μεταμόρφωση, τή χριστο-ποίηση, τήν ἐκκλησιαστικοποίησή του. Γιατί ὅ,τι δέν προσλαμβάνεται, ὅ,τι δέν θεραπεύεται, δέν σώζεται. Ναί, ὑπάρχουν στοιχεῖα πού δέν μποροῦν νά κρατηθοῦν, νά ἀντέξουν τό φῶς τοῦ εὐαγγελίου, γιατί περικλείουν θάνατο καί ἐμεῖς μιλᾶμε γιά Ἀνάσταση, γιά Ζωή. Αὐτά τά στοιχεῖα πρῶτοι ἐμεῖς ἀπορρίπτουμε μέ ὅποιο κόστος αὐτό μπορεῖ νά σημαίνει.
Σήμερα εἴμαστε μπροστά σέ μιά νέα πραγματικότητα. Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ ἔχει ἀνοιχτεῖ στήν οἰκουμένη. Σ’ αὐτήν ἀνήκετε καί ἐσεῖς, ὅπως ὅμως καί ἐμεῖς ἀλλά καί Ἀσιάτες, Ἐσκιμῶοι, Λατινο-αμερικάνοι καί τόσοι ἄλλοι. Εἴμαστε θιασῶτες μιᾶς ἀλλαγῆς, τῆς μετατόπισης τοῦ κέντρου βάρους τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἀπό τήν ταχύτατα ἀποχριστιανοποιούμενη Δύση στίς χῶρες πού ἐσεῖς καλεῖτε Τρίτο Κόσμο. Ἕνα κόσμο πού ἔχοντας πρόσφατα βγεῖ ἀπό τή δαιμονική κυριαρχία τῆς ἀποικιοκρατίας, προσπαθεῖ νά ἀνασυνταχθεῖ, νά ξαναβρεῖ -στό βαθμό πού γίνεται- τήν κλεμμένη του ταυτότητα, νά στηριχθεῖ στίς δικές του ἐσωτερικές δυνάμεις γιά νά προχωρήσει.
Τό γεγονός αὐτό, σέ συνδυασμό, στήν περίπτωσή μας, μέ τήν ὀρθή καί χωρίς προκαταλήψεις καί ἐνδοιασμούς ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου, καθιστᾶ ἐπιτακτική τήν ἀνάγκη νέας σάρκωσης τῆς Ἐκκλησίας, ἐπανέκφρασής της μέ τίς κατηγορίες σκέψεις τίς δικές μας. Ἦρθε νομίζω ἡ ὥρα, νά προχωρήσουμε στή δημιουργία μιᾶς πραγματικά Ἀφρικανικῆς Ἐκκλησίας, χωρίς τοῦτο νά σημαίνει ἀπομάκρυνση ἀπό τή δογματική διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας, ἀπό τήν Ἀλήθεια, ἀπό τό Εὐαγγέλιο. Ἀλλά πού μπορεῖ -καί πρέπει- νά σημάνει τη μετακίνηση ἀπό τούς εἰσαγόμενους τρόπους ἔκφρασης αὐτῆς τῆς πίστης, τῆς Ἀλήθειας, τοῦ Εὐαγγελίου. Πολλοί ἀντιδροῦν σ’ αὐτή τή σκέψη, ἄλλοι παραμένουν ἐπιφυλακτικοί καί σκεπτικοί. Θά συμφωνήσω ὅτι τό ἐγχείρημα, κυρίως σέ ἐπίπεδο ἐπανέκφρασης τῆς Θεολογίας, εἶναι ἰδιαίτερα δύσκολο καί ριψοκίνδυνο. Ὅμως δέν μποροῦμε σέ θεωρητικό ἐπίπεδο νά ἀντιλαμβανόμαστε αὐτή τήν ἀνάγκη καί στή συνέχεια νά ἀντιστεκόματε στήν ἀνανεωτική, γεμάτη φρεσκάδα πνοή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, πού θέλει καί ἀναζητᾶ νέες σαρκώσεις.
*****
Κέντρο τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας ζωῆς εἶναι ἡ λατρεία μας. Πάρα πολλά θά μποροῦσα νά σᾶς πῶ στό σημεῖο αὐτό, ὅμως ὁ χρόνος δέν μοῦ τό ἐπιτρέπει. Ἁπλά δύο σκέψεις νά ἐκφράσω ἐπιθυμῶ.
Ὁ τρόπος τῆς λατρείας μας, ὅ,τι ἐμεῖς σήμερα χρησιμοποιοῦμε εἶναι ἐνδύματα τῆς δικῆς σας πολιτιστικῆς γκαρνταρόμπας. Ὅλα δικά σας: ἀρχιτεκτονική, ζωγραφική, ὑμνογραφία, μουσική, ἄμφια, ἀκολουθίες, εὐχές, συμβολισμοί, στάσεις, τά πάντα δικά σας. Γιά ποιά σάρκωση μποροῦμε λοιπόν νά μιλᾶμε ἐμεῖς οἱ ὀρθόδοξοι τῆς Ἀφρικῆς σήμερα;
Εἴμαστε θιασῶτες μιᾶς ἀλλαγῆς, τῆς μετατόπισης τοῦ κέντρου βάρους τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἀπό τήν ταχύτατα ἀποχριστιανοποιούμενη Δύση στίς χῶρες πού ἐσεῖς καλεῖτε Τρίτο Κόσμο. Ἕνα κόσμο πού ἔχοντας πρόσφατα βγεῖ ἀπό τή δαιμονική κυριαρχία τῆς ἀποικιοκρατίας, προσπαθεῖ νά ἀνασυνταχθεῖ, νά ξαναβρεῖ -στό βαθμό πού γίνεται- τήν κλεμμένη του ταυτότητα, νά στηριχθεῖ στίς δικές του ἐσωτερικές δυνάμεις γιά νά προχωρήσει. Τό γεγονός αὐτό, σέ συνδυασμό, στήν περίπτωσή μας, μέ τήν ὀρθή καί χωρίς προκαταλήψεις καί ἐνδοιασμούς ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου, καθιστᾶ ἐπιτακτική τήν ἀνάγκη νέας σάρκωσης τῆς Ἐκκλησίας, ἐπανέκφρασής της μέ τίς κατηγορίες σκέψεις τίς δικές μας.
Ποιά ἀπό τά στοιχεῖα τοῦ ἤ τῶν ἐπιμέρους πολιτισμῶν μας χρησιμοποιοῦνται σάν ἔνδυμα τῆς δικῆς μας Ἐκκλησίας;
Γιατί ἡ ἀφρικανική Ἐκκλησία δέν μπορεῖ νά ἔχει τόν δικό της λειτουργικό τύπο, ἔκφραση τῆς δικιᾶς της ψυχῆς; Δέν εἶχε στό παρελθόν ἤ μήπως εἶναι κάτι τό αἱρετικό ἡ δημιουργία νέων λειτουργικῶν τύπων;
Γιατί θά πρέπει ἐσαεί νά χρησιμοποιεῖται ἡ, ὄντως θαυμάσια, ὑμνογραφία πού παράχθηκε στούς προηγούμενους αἰῶνες, ἀλλά τόσο ἀπομακρυσμένη ἀπό τήν ψυχή μας, τήν καρδιά μας;
Γιατί ἡ βυζαντινή ἤ ρώσικη μουσική πρέπει νά εἶναι ἡ μουσική τῶν συνάξεών μας; Μᾶς ἐκφράζει; Μιλάει στήν καρδιά μας ἤ ἡ ψυχή μας μπορεῖ νά ἐκφραστεῖ μέσα ἀπό αὐτή;
Γιατί νά εἰσάγουμε κρασί γιά τή Θεία Εὐχαριστία ἀπό τήν Ἑλλάδα, ὡς τό πρέπον; Καί ποῦ εἶναι ἡ προσφορά τῶν δώρων μας, τῶν δικῶν μας δώρων, αὐτῶν πού τά δικά μας χέρια κόπιασαν καί ἔφτιαξαν γιά νά ἀντιπροσφέρουν στόν Δημιουργό τους; Καί τί θά γίνει ἐάν ἐμεῖς δέν παράγουμε κρασί καί παράγουμε ἄλλα προιόντα;
Γιατί στίς ἐξόδιες καί τίς ἐπιμνημόσυνες ἀκολουθίες μας, δέν μποροῦμε νά πάρουμε στοιχεῖα ἀπό τήν παραδοσιακή μας σχέση τιμῆς τῶν νεκρῶν, τῶν προγόνων μας; Ἡ σπονδή στούς τάφους τῶν νεκρῶν καί σέ μνήμη τους θεωρεῖται ἀπό ἐσᾶς εἰδωλολατρική συνήθεια. Ἡ παράταξη ἀγημάτων καί οἱ τελετές σας μπροστά σέ μία πλάκα, σέ ἕνα ἄγαλμα, στόν ἄγνωστο στρατιώτη, δέν εἶναι μιά ἄλλη σπονδή;
Γιατί ἡ εὐλογία τοῦ Γάμου, νά ἀγνοεῖ στοιχεῖα τοῦ δικοῦ μας παραδοσιακοῦ ἀφρικανικοῦ γάμου; Δέν θά μποροῦσε ὁ παραδοσιακός γάμος νά μετεξελιχθεῖ σέ ἀκολουθία ἐκκλησιαστική; Τό κοινό ποτήριο, ἡ μετάληψη ἀπό κρασί, ἀπό φοινικόκρασο εἶναι τό ἀποκορύφωμά του, ἡ ἐπίκληση τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ (τοῦ θείου) στή ζωή τοῦ ζευγαριοῦ εἶναι ἀναφαίρετο στοιχεῖο του. Ἄς σταματήσω ὅμως ἐδῶ.
Τελειώνοντας, καθώς βλέπω τά πρόσωπά σας, ἐπιτρέψτε μου νά κάνω ἕνα προσωπικό σχόλιο. Εἶστε ἄνθρωποι χαρισματικοί. Ὁ Θεός σᾶς προίκισε μέ γρήγορο νοῦ, σώφρονα λογισμό, λόγο ζωντανό, μέ ἔμπνευση, μέ δημιουργικότητα, μέ πίστη βαθιά, μέ ἀγάπη γιά Ἐκεῖνον καί τήν Ἐκκλησία Του, μέ ταπείνωση καί ἁπλότητα. Δῶστε μας τά τάλαντά σας. « Διαβάντες εἰς τήν οἰκουμένην βοηθήσατε ἡμῖν». Αὐτό πού εἶστε, αὐτό πού κάνετε, αὐτό πού λέτε καί γράφετε, συνειδητοποιεῖστε ὅτι δέν εἶναι δικό σας ἐπίτευγμα, δική σας κατάκτηση. Εἶναι ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Μήν φοβᾶστε νά τό ἀναγνωρίσετε. Ἀνοιχτῆτε στίς προσκλήσεις καί προκλήσεις τοῦ Θεοῦ καί τῆς ἱστορίας. Ἀφουγκραστεῖτε «τί τό Πνεῦμα λαλεῖ ταῖς Ἐκκλησίαις» σήμερα, ἐδῶ καί τώρα!
Δέν θά διστάσω νά πῶ ὅτι πλέον ἀσφυκτιοῦμε κάτω ἀπό τήν πίεση αὐτῆς τῆς εἰσαγόμενης παράδοσης. Μιᾶς παράδοσης πού εἶναι σεβαστή κατά πάντα καί πού πρέπει βαθιά νά μελετηθεῖ ἀπό ἐμᾶς, καθώς θά προχωροῦμε στή δικιά μας σύνθεση. Γιατί ἐμεῖς θά προχωρήσουμε παρά πέρα. Γιατί δέν θά ἀφήσουμε, ὅπως ἤδη εἶπα, τή φλόγα τῆς Πεντηκοστῆς νά σβήσει, ἀλλά θά διακινδυνεύσουμε ἀκόμα καί νά «καοῦμε» ἀρκεῖ μέσα ἀπό τίς δικές μας στάχτες νά γεννηθεῖ μιά πραγματικά Ἀφρικανική Ἐκκλησία. Καί πρέπει νά τό κάνουμε γιά νά μπορέσουμε, τήν κρίσιμη ὥρα, μπροστά στό Θρόνο τοῦ Θεοῦ στή νέα Ἱερουσαλήμ τῶν ἐσχάτων καί ἐμεῖς, μαζί μέ ὅλα τά ἔθνη, νά προσκομίσουμε τά δικά μας πλούτη, κατά τό λόγο τῆς Ἀποκάλυψης [15].
*****
Τελειώνοντας, καθώς βλέπω τά πρόσωπά σας, ἐπιτρέψτε μου νά κάνω ἕνα προσωπικό σχόλιο. Εἶστε ἄνθρωποι χαρισματικοί. Ὁ Θεός σᾶς προίκισε μέ γρήγορο νοῦ, σώφρονα λογισμό, λόγο ζωντανό, μέ ἔμπνευση, μέ δημιουργικότητα, μέ πίστη βαθιά, μέ ἀγάπη γιά Ἐκεῖνον καί τήν Ἐκκλησία Του, μέ ταπείνωση καί ἁπλότητα. Δῶστε μας τά τάλαντά σας. « Διαβάντες εἰς τήν οἰκουμένην βοηθήσατε ἡμῖν». Αὐτό πού εἶστε, αὐτό πού κάνετε, αὐτό πού λέτε καί γράφετε, συνειδητοποιεῖστε ὅτι δέν εἶναι δικό σας ἐπίτευγμα, δική σας κατάκτηση. Εἶναι ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Μήν φοβᾶστε νά τό ἀναγνωρίσετε. Ἀνοιχτῆτε στίς προσκλήσεις καί προκλήσεις τοῦ Θεοῦ καί τῆς ἱστορίας. Ἀφουγκραστεῖτε «τί τό Πνεῦμα λαλεῖ ταῖς Ἐκκλησίαις» σήμερα, ἐδῶ καί τώρα!
Ὁ λόγος σας νά ἐκφράσει τίς ἀγωνίες τῶν νέων Ἐκκλησιῶν. Ἡ πέννα σας νά καταγράψει τούς προβληματισμούς μας. Τά βήματά σας νά χαράξουν τούς νέους δρόμους τῆς θεολογίας τοῦ αὔριο. Ἴσως νά κατηγορηθεῖτε, ἴσως νά κατηγορηθοῦμε, γιά νεωτερισμό. Μή λησμονεῖτε τό λόγο Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου: «νεωτεριστές ἀποκαλοῦν οἱ θρασεῖς τούς συνετούς»[16].
[1] Ἀποκ.1, 9-12
[2] Κορ.Α, 9,22
[3] Φιλιπ. 2,7
[4] Ἰωάννης 1,11
[5] Ψαλμ 23,1
[6] Εὐσέβιος Καισαρείας, Εὐαγγελική Προπαιδεία, Β,8,13, ΒΕΠΕΣ, 25, σελ.207
[7] Τοῦ αὐτοῦ, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, Α,4,6, ΒΕΠΕΣ, 59, σελ.227
[8] Κλήμης Ἀλεξανδρεύς, Στρωματεῖς, 6,7, ΡG 9,281
[9] Πράξεις 10: 35
[10] Ἰωάννου Α΄ Ἐπιστολή 1:1
[11] Ματθαῖος 28:19
[12] Γένεσις 12:1-4
[13] Ἰωάννης 1:14
[14] Μάξιμος Ὁμολογητής, Περί διαφόρων ἀποριῶν, ΡG 91 1084 C-D
[15] Ἀποκάλυψη 21: 24-26
[16] Γρηγόριος Νανζιανζηνός, Ἔπη περί τόν ἐαυτοῦ βίον, ΡG 37, 1152
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βουλγαράκης Ἠλίας, Ἱεραποστολή Μεθόριος Χριστιανισμοῦ καί Ἑλληνισμοῦ, Μαίστρος, Ἀθήνα, 2007
- Βουλγαράκης Ἠλίας, Ἱεραποστολή, Δρόμοι καί Δομές, Ἁρμός, Ἀθήνα, 1989
- Γιαννουλᾶτος Ἀναστάσιος, Ἀρχιεπίσκοπος Τιράνων καί πάσης Ἀλβανίας, Ἱεραποστολή στά ἴχνη τοῦ Χριστοῦ, Ἀποστολική Διακονία, Ἀθήνα, 2007
- Γιαννουλᾶτος Ἀναστάσιος, Ἀρχιεπίσκοπος Τιράνων καί πάσης Ἀλβανίας, Ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς, Ἀποστολική Διακονία, Ἀθήνα, 2009
- Γιανουλᾶτος Ἀναστάσιος, Ἀρχιεπίσκοπος Τιράνων καί πάσης Ἀλβανίας, Παγκοσμιότητα καί Ὀρθοδοξία,Ἀκρίτας, Ἀθήνα, 2000
- Παπαθανασίου Θανάσης, Ἡ Ἐκκλησία γίνεται ὅταν ἀνοίγεται, Ἐν πλῷ, Ἀθήνα 2008.
- Παπαθανασίου Θανάσης, Ἱεραποστολή μέ τόν τρόπο τοῦ Χριστοῦ, Πάντα τά Ἔθνη, τεῦχος 93, Ἀθήνα, 2005.
- Παπαθανασίου Θανάσης, Συμφιλίωση: ἡ μείζων σύγκρουση τήν ἐποχή τῆς μετανεωτερικότητας. Ὀρθόδοξη συμβολή σέ ἕναν ἱεραποστολικό διάλογο, ΠΣΕ, Ἀθήνα 2005.
- Παπαθανασίου Θανάσης, Μόνο μέ ψωμί;Μόνο μέ κρασί; Σύναξη τεῦχος 105, Ἀθήνα, 2008
- Παπαθανασίου Θανάσης,Ἱεραποστολή καί φύση τῆς Ἐκκλησίας ,Σύναξη, τεῦχος 78, Ἀθήνα, 2001
- Πατρῶνος Γεώργιος, Τό βαθύτερο νόημα τῆς Ἱεραποστολῆς, στό Ἐκκλησία καί Κόσμος τοῦ ἰδίου, Ἀποστολική Διακονία, Ἀθήνα 2002
- Πατρῶνος Γεώργιος, Ἱεραποστολή καί Λειτουργική Ἐσχατολογία,στό Ἐκκλησία καί Κόσμος τοῦ ἰδίου, Ἀποστολική Διακονία, Ἀθήνα 2002
- Duraisingh Christopher, Christian Mission in a Pluralistic World, στόν συλλογικό τόμο The Orthodox Churches in a Pluralistic World-An Ecumenical Conversation, ed. Emm. Klapsis, published by WCC/HC, 2004
- Hearne Brian, Christology is basic to Inculturation, στόν συλλογικό τόμο Inculturation of Christianity in Africa, AMECEA, Gaba publications, Kenya, 1978
- Hillman Eugene, Missionary approach to African Cultures, στόν συλλογικό τόμο Inculturation of Christianity in Africa, AMECEA, Gaba Publications, Kenya, 1978
- Klapsis Emmanuel, Gospel and Cultures, στόν τόμο Orthodoxy in Conversation, published by WCC/HC , 2000
- Meyendorf John Rev, Christ as Word Gospel and Culture, International Review of Mission, No 294, 1985
- Okure Teresa, Inculturation, Biblical/Theological bases, στόν συλλογικό τόμο Inculturation of Christianity in Africa, AMECEA, Gaba Publications, Kenya, 1978
- Papathansiou Thanasis, A consequence or, perhaps, a presupposition of catholicity?, στό βιβλίο τοῦ συγγραφέα Future, the background of History; Essays on Church Mission in an age of Globalization, Alexander Press, Montreal, Canada, 2005
- Sapong Peter, Emphasis on Africanizing Christians, στόν συλλογικό τόμο Inculturation of Christianity in Africa, AMECEA, Gaba Publications, Kenya, 1978
Ο Μητροπολίτης Νιγηρίας, Αλέξανδρος Γιαννίρης (1960-2023) υπήρξε πτυχιούχος της Γεωπονικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (1983) και της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ (1994), ενώ χειροτονήθηκε διάκονος και εν συνεχεία πρεσβύτερος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας το 1988. Υπηρέτησε για σειρά ετών στην Μητρόπολη Ιωαννουπόλεως και Πρετορίας και, το 1997, διορίστηκε Διευθυντής του Ιδιαιτέρου Πατριαρχικού Γραφείου. Την ίδια χρονιά εξελέγη και χειροτονήθηκε Επίσκοπος και εν συνεχεία Μητροπολίτης Νιγηρίας, με την οποία Νιγηρία ανέπτυξε έναν έντονο δεσμό, αντιμετωπίζοντας την όχι μόνο ως τόπο της διακονίας του αλλά και ως πατρίδα του.
Η φωτογραφία προέρχεται από την προσωπική σελίδα του κυρού Αλέξανδρου στο Φέισμπουκ.
https://www.polymerwsvolos.org/2023/07/05/ierapostoli-kai-politismos/
