Η ελευθερία των νεκρών

Από τα μεγαλύτερα θαύματα της ζωής βρίσκω πως είναι η σχέση μας με τους νεκρούς. Όσοι έχουν χάσει αγαπημένους τους καταλαβαίνουν πολύ καλά τι εννοώ. Πόσοι και πόσοι άνθρωποι δεν πηγαίνουν καθημερινά στα κοιμητήρια και περνούν εκεί τις ώρες τους μιλώντας στους γονείς ή στα παιδιά τους. Πόσοι και πόσοι δεν αισθάνονται την παρουσία των κεκοιμημένων τους ολοζώντανη, δεν τους εξομολογούνται πράγματα που δε θα ομολογούσαν ποτέ σ’ ένα ζωντανό, ή στους ίδιους τους προαπελθόντες ενόσω ζούσαν. Πόσοι και πόσοι δεν παρηγοριούνται μέσα απ’ αυτή τη σχέση, που αν και σε πρώτο επίπεδο φαίνεται μονόδρομος όσο και η σχέση με την τηλεόραση αν της απευθύνεσαι, ωστόσο δεν είναι καθόλου έτσι, αλλά είναι μια απολύτως αμφίδρομη σχέση που διακατέχεται από αγάπη άνευ όρων και ελευθερία άνευ εμποδίων.

Ο απών είναι πολύ πιο παρών απ’ τους παρόντες. Είναι όλος μία ακοή για σένα. Δε θα σου προβάλλει αντιρρήσεις, δε θα σε μαλώσει, δε θα σε χτυπήσει, δε θα σου υψώσει τη φωνή, δε θα διαφωνήσει μαζί σου. Κατά έναν ανεξήγητο τρόπο, θα συμφωνήσει σε όλα και μέσα απ’ αυτήν την απόλυτη κατάφαση θα σου “δείξει” και πού σφάλλεις. Θα σε “οδηγήσει” να συναισθανθείς μόνος σου τα λάθη σου, πολύ περισσότερο απ’ οποιονδήποτε ζωντανό σου κάνει κήρυγμα και υποδείξεις. Διότι ο νεκρός με τον οποίο συνδέεσαι, μη απαντώντας παρά μόνο ακούγοντας, σε βοηθά να καταδυθείς στο βαθύτερο είναι σου. Εκεί που όλα ξεδιαλύνουν, δε χωράνε ψέμματα, προσχήματα και αυταπάτες. Κι έτσι σε ελευθερώνει. Σε κάνει καλύτερο άνθρωπο. Εκείνος είναι δεδικαιωμένος, εσύ αποζητάς τη δικαίωση. Δεν υπάρχει περίπτωση, αργά ή γρήγορα θα τα βρείτε, κι αν τα βρείτε, αυτό είναι μόνον προς όφελος δικό σου. Ο νεκρός δε μας χρειάζεται, εμεις τον έχουμε ανάγκη.

Γιατί τόσο μεγάλος πρόλογος; Γιατί είναι φαιδρό αυτό που συμβαίνει τούτες τις αντιποιητικές μέρες. Διαρρηγνύουμε τα ιμάτιά μας για τον Καβάφη και χωριζόμαστε σε στρατόπεδα για το αν αδικείται η ποίησή του ή όχι, καθώς απομωνομένοι στίχοι του προβάλλονται στα μέσα μεταφοράς. Έχουμε και τον εγωισμό να τον υπερασπιζόμαστε ως ειδήμονες και κηδεμόνες του, να πιστεύουμε πως κάτι τέτοιο δεν θα το ήθελε ο ίδιος. Πιθανόν να μην το το ήθελε ενόσω ζούσε, αλλά τώρα δε ζει. Το έργο κάθε δημιουργού είναι πέρα από τον ίδιο. Είναι ελεύθερο από κάθε ιδιοκτησία, όπως και ο ίδιος εφόσον μεταβεί στον άλλον κόσμο.

Αγαπώ την ποίηση και τον Καβάφη ιδιαιτέρως. Τίποτα δεν παθαίνει ούτε ο ποιητής ούτε τα ποιήματά του. Ό, τι και να κάνουμε, ό, τι και να γίνει. Μόνο εμείς παθαίνουμε, που στις φλέβες μας κυκλοφορεί ακόμα το αίμα της βίας. Όσοι θέλουν μπορούν να τον διαβάσουν, όσοι ήδη τον αγαπούν να συνεχίσουν να τον αγαπούν, κι όσοι δε σκόνταψαν ποτέ πάνω του, καθόλου κακό δεν είναι να διαβάσουν ένα στίχο του που, αν και θα “αδικεί” τη συνολικότερη σύλληψη του όλου ποιήματος, κάτι θα ξυπνήσει μέσα τους, θα φωτίσει για ένα δευτερόλεπτο τη ζωή τους,

θα τους κάνει ίσως σε κάτι να αναρωτηθούν. Τόσο που περίσσεψε η ασχήμια γύρω μας, η βουβαμάρα, το αδιέξοδο και η απόγνωση, ακόμη και μόνον ένας καβαφικός στίχος είναι φωτεινός σηματοδότης μέσα στη μαυρίλα. Ο νεκρός καταφάσκει σιωπηρά, εμείς γιατί τόσο ηχηρά το αρνούμαστε; Και μόνο μία ψυχή να παρηγορηθεί, αξίζει όλο αυτό το εγχείρημα, ακόμα κι αν όλοι ισχυρισθούν πως είναι αποτυχημένο.

Και θα ήθελα να απαντήσω στον φίλο μου τον Προβιά που του έκανε εντύπωση που δεν φαίνεται σε κανέναν από τους επιλεγμένους στίχους το “ομοφυλόφιλον” του ποιητή, ότι δεν κάνει να σκεφτόμαστε έτσι, γιατί έτσι είναι που κατεβάζουμε τον Καβάφη στα μέτρα μας. Το ζήτημα δεν είναι να νιώσουμε εμείς καλύτερα μ’ ένα ποίημα, λόγω της ταυτότητας του κάθε ποιητή. Η μεγάλη ποίηση και ο μεγάλος ποιητής είναι πολύ πιο πάνω και από το φύλο του και από την πίστη και από τις επιλογές της ζωής του. Κανένας ποιητής δεν έγινε μεγάλος επειδή ήτανε στρέιτ ή ομοφυλλόφιλος, γυναίκα ή άντρας. Στην πραγματικότηα η ζωή του δε μας αφορά καθόλου. Δεν πρέπει να μας αφορά καθόλου. Αν μας αφορά, τότε ή δεν έχει γράψει μεγάλη ποίηση, ή έχουμε εμείς κάποιο πρόβλημα που ωστόσο, πρέπει να το λύσουμε μόνοι μας και όχι να “χρησιμοποιήσουμε” έναν μεγάλο και τρανό για να κατοχυρωθούμε πίσω απ’ το έργο του, ώστε να νιώσουμε καλύτερα. Διότι, πολύ απλά, το ίδιο με συγκινούν κι εμένα, -που είμαι γυναίκα-, τα ερωτικά ποιήματα του Καβάφη, και αυτός είναι ο άθλος του. Το ίδιο σε συγκινεί κι εσένα ο στρέιτ Ελύτης, και αυτός είναι ο δικός του άθλος.

Ζούμε σε μία κατατεμαχισμένη εποχή και βιώνουμε έναν κατασπαραγμένο υπαρξιακά εαυτό. Η ενότητα που επιζητάμε δεν μπορεί να αποτελεί αίτημα προς τα έξω, αλλά προς τα μέσα. Έξω είναι νύχτα πυκνή. Αλλά, για να “χρησιμοποιήσω” έναν στίχο σύγχρονου Πέρση ποιητή που ζει στο Μόναχο, του Σαϊντ (Said),

“Εκτός απ’ τα κλειστά βλέφαρα

Δεν υπάρχει πια καμιά απόδειξη

Για τη νύχτα”*.

Σας πειράζει πολύ που αγνοείτε το υπόλοιπο ποίημα και για τη ζωή του ποιητή δεν ξέρετε τίποτα;

*Από την ανθολογία “Δεν έχασα εσένα όλο τον κόσμο έχασα”, Γερμανόφωνη ερωτική ποίηση, ανθολόγηση – μετάφραση Ντάντη Σιδέρη Σπεκ, εκδ. Γαβριηλίδης, 2013

Δημοσιεύτηκε στο: http://www.toportal.gr/?i=toportal.el.politismos&id=621