Ταυτότητα εναντίον ετικέτας

Μυστήριο πλάσμα ο άνθρωπος. Τόσο μυστήριο που δεν το αντέχει. Προσπαθεί με κάθε τρόπο να απλοποιήσει το πολυποίκιλο σύμπαν που φέρει ως ύπαρξη, να το περιχαράξει, να το εντάξει σ' ένα άλλο ευρύτερο που  συμπεριλαμβάνει και άλλους με κοινές θεωρίες ή πρακτικές. Το δυσκολότερο γι' αυτόν είναι να σταθεί μόνος, ανένταχτος, ευμετάβλητος, ελεύθερος απέναντι στον εαυτό του και την κοινωνία, μέσα στον εαυτό του και την κοινωνία. Έτσι, από πολύ νωρίς πέφτει σε μία πλάνη. Θεωρεί πως η ταυτότητα που αναζητά θα του δοθεί απέξω: από οργανωμένα ιδεολογικά σχήματα, στέγαστρα  θρησκευτικών πεποιθήσεων, κάθε λογής οργανώσεις που εν πολλοίς αφορούν κομματικούς σχηματισμούς.

Η ένταξή του αυτή, αργά ή γρήγορα στραγγαλίζει τη σκέψη του, καταπνίγει τις συνηδεισιακές του αντιρρήσεις, υποδουλώνει τα αισθήματά του και όλα αυτά εν ονόματι μιας ψευδοασφάλειας που χαρίζει η ομαδικότητα, αλλά και μιας ψευτοαναγνώρισης που υποτίθεται πως εξασφαλίζει η κοινωνική αποδοχή.

Εν τέλει, ο άνθρωπος, προτού καλά καλά το συνειδητοποιήσει, προσανατολίζει όλες τις προσπάθειές του, ώστε να αποκτήσει μια ετικέτα αντί για ταυτότητα.

Η ετικέτα τού χαρίζεται εύκολα, εφόσον κάνει τις αναγκαίες υποχωρήσεις. Η ταυτότητα ενδέχεται να μην αποκτηθεί μέχρι το τέλος της ζωής του. Η ετικέτα έχει σχεδιαστεί από άλλους ερήμην του, πωλείται σε συγκεκριμένες τιμές και σημεία πώλησης, τον ακολουθεί παντού, τον κάνει αναγνωρίσιμο, αναμενόμενο, προβλέψιμο. Χαρακτηριστικά που δεν απέχουν απ' αυτά ένός πτώματος στο νεκροτομείο κατά τη νεκροψία. Η ταυτότηα όμως προκύπτει ανά πάσα στιγμή. Αν και έχει μια αδιόρατη κατεύθυνση, διαρκώς εκπλήσσει όχι μόνον αυτόν που τη διαμορφώνει, αλλά και όλους τους άλλους. Είναι μη αναγνωρίσιμη από το κοινωνικό σύνολο, ενώ συχνά αυτοακυρώνεται προκαλώντας σύγχιση και παρεξηγήσεις ως ακατάταχτη σε κάποιο σταθερό μοντέλο. Η ταυτότητα ρισκάρει, αμφισβητεί, αρχίζει πάντα απ' την αρχή. Θυμίζει ένα παιδί που χτίζει κάθε στιγμή καινούργιους κόσμους με τα υλικά των παλιών και μόνο μέσα σ' αυτούς μπορεί και ανασαίνει ελεύθερο. Ποιος μπορεί ν' αντέξει μια τέτοια ζωή; Μόνο δύο ειδών άνθρωποι: οι ποιητές και οι άγιοι.

Ωστόσο, η εποχή μας, ίσως περισσότερο από όλες τις προηγούμενες, έχοντας επιτρέψει διά γυμνού οφθαλμού να διαφανεί η χρεωκοπία όλων των συστημάτων που χάριζαν ως τώρα αφειδώς ετικέτες στους ανθρώπους ευνουχίζοντάς τους, μοιάζει να παραχωρεί, -ως ένα βαθμό τουλάχιστον-, το δώρο της ταυτότητας και σε περιπτώσεις ανθρώπων που δεν έχουν τα χαρακτηριστικά ούτε των αγίων, αλλά ούτε και των ποιητών. (Εκτός κι αν θεωρήσουμε πως κάθε άνθρωπος φέρει μέσα του έναν αλυσοδεμένο άγιο, όπως κι έναν φιμωμένο ποιητή, που προσδοκούν την παραμικρή ευκαιρία για να απελευθερωθούν, -πράγμα που προσωπικά πιστεύω, αλλά και υπερασπίζομαι)

Αν μετά από αυτόν το πρόλογο, εστιάσουμε στο πώς διαμορφώθηκαν οι ασφυκτικοί κομματικοί σχηματισμοί, θα δούμε πως για κάποιους λόγους και σε πολύ αδρές γραμμές, η Ιστορία αποφάσισε πως η Δεξιά διακατέχεται από πνεύμα συντήρησης, ενώ η Αριστερά από πνεύμα προόδου. Ο ακραίος αυτός διαχωρισμός μαζί με τις ετικέτες που επέλεξε, είναι τόσο αληθής όσο και το γεγονός πως κάθε γνήσια συντήρηση είναι δυνατόν να μην προϋποθέτει και την πρόοδο, καθώς και η γνήσια πρόοδος, τη συντήρηση. Η Δεξιά θεωρήθηκε κλειστή, φοβική, παραδοσιακή, η Αριστερά επαναστατική, ανοιχτή, τολμηρή. Έννοιες αυθαίρετες και οπωσδήποτε πολύ αόριστες. Στην πορεία λησμονήσαμε πως η Ιστορία δεν είναι πρόσωπο αυθύπαρκτο, αλλά προϊόν ανθρώπινων υποστάσεων και όχι απλώς και μόνον των θεωριών τους, αλλά κυρίως των πρακτικών τους. Παρακάμψαμε εντελώς τις αξιοπρόσεχτες εκείνες περιπτώσεις προσωπικοτήτων που ξέφυγαν από τα στενά χαρακώματα της ιδεολογικής ετικέτας των κομμάτων που υπηρετούσαν και νοηματοδότησαν την ταυτότητά τους, -γεγονός πολύ λιγότερο εύπεμπτο βέβαια από τους πολλούς-. Θα αναφέρω εδώ μόνον δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα από την προαπελθούσα πολιτική σκηνή της χώρας. Το ένα, ήταν ο παλιός Κωνσταντίνος Καραμανλής που ως "ασυνεπής δεξιός" σε πολλά σημεία της πολιτικής του ήταν αριστερότερος των αριστερών, και το άλλο, ο Χαρίλαος Φλωράκης που, ως "ασυνεπής αριστερός", για να μην αναφερθώ σε άλλες πρακτικές του, ας περιοριστώ μόνον στο ότι είχε ζητήσει να του γίνει θρησκευτική κηδεία, σε πείσμα μιας Αριστεράς, που ταύτιζε τον αριστερό με τον άθεο.

Ο άνθρωπος δε χωράει ολόκληρος ούτε μέσα στις ίδιες του τις κατασκευές. Αν τυχόν "καταφέρει" να χωρέσει, γρήγορα θα τις προδώσει -συνήθως ασυνειδητα-, ή θα τον προδώσει η ίδια η ζωή. Έτσι βλέπουμε μεγάλους ηθικοδιδασκάλους να πέφτουν σε αντίστοιχα μεγάλα ηθικά παραπτώματα, άτεγκτους κριτές των άλλων να βρίσκονται στο εδώλιο του κατηγορουμένου, νομοθέτες να παρανομούν, αντιεξουσιαστές να μετατρέπονται σε στυγνούς εξουσιαστές -έστω και μόνο στο στενό τους περιβάλον-, αντιρατσιστές να εφαρμόζουν ρατσιστικές πρακτικές προς τους αλλοδαπούς γειτόνους τους και πάει λέγοντας.

Η κοινωνική νοημοσύνη όμως, έχοντας αρκούντως γεράσει, δεν πείθεται πλέον από τα ρητορικά σχήματα των όποιων ετικετών, αφού είδε τόσες φορές αυτά να καταρρέουν στην πράξη. Και επειδή η χώρα μας διατηρεί το προνόμιο να μετράει κάποιες χιλιάδες χρόνια γήρανσης έναντι πολλών άλλων, αποφάσισε να τολμήσει αυτό που μέχρι πριν λίγο καιρό φαινόταν ακατόρθωτο, αλλά και αδιανόητο.

Η Ελλάδα, φαίνεται να πρωτοστατεί σήμερα, σχεδόν σύσσωμη, σε μία ακύρωση της κομματικής ετικέτας χάριν μίας υπαρξιακής εθνικής ταυτότητας. Στην πραγματικότητα αδιαφορεί παντελώς αν η νέα κυβέρνηση είναι αριστερή, κεντρώα, ή δεξιά. Η νέα κυβέρνηση, αν κερδίζει ολοένα περισσότερους φίλους και οπαδούς, αυτό δεν οφείλεται στο ότι είναι αριστερή, αλλά στο ότι πασχίζει να διαμορφώσει και να υπερασπίσει μία ταυτότητα ακραιφνώς ελληνική. Άρχισε να διαλέγεται με την Ευρώπη, όχι με δουλικό φρόνημα, αλλά ως ισότιμο μέλος. Τολμά και λέει "όχι", ή "να το δούμε αλλιώς", ή "να βρούμε εναλλακτικές λύσεις" κλπ. Έρχεται σε σύγκρουση ακόμα και με τον εαυτό της και τα πιστεύω της, τις παραδοσιακές αρχές της αριστερής της προέλευσης, χάριν της πατρίδας, που η σωτηρία της υπερβαίνει οποιαδήποτε ετικέτα και ιδεολογία. Όσοι λυσσομανούν εναντίον της είναι συχνά αυτοί που ακόμη δεν μπορούν να ξεχωρίσουν τον εαυτό τους από την ετικέτα που τους προσδιόρισε. Όλοι οι άλλοι όμως, αρχίζουν να ανασαίνουν και σχεδόν συγκινούνται.

Συγκινούνται διότι αντικρίζουν ένα άλμα που ξεπερνά τις κομματικές περχαρακώσεις, χάριν του ανθρώπου, αυτού του Έλληνα που υπέφερε τα πάνδεινα τα τελευταία χρόνια, και που τώρα του επιστρέφεται μία αξιοπρέπεια λησμονημένη.

Η γενιά που μέχρι προχθές θεωρούνταν από πολλούς χαμένη, η γενιά των σαραντάρηδων και σαρανταπεντάρηδων, αυτή τη στιγμή οδηγεί τη χώρα μας προς μία νέα ταυτότητα, με θάρρος, χαμόγελο, ευφιία, γνώση και ρίσκο. Ακόμη και με ένα ενδυματολογικό στυλ που της ταιριάζει και την κάνει να αισθάνεται καλά με τον εαυτό της και την ηλικία της. Η Ευρώπη της υποκρισίας σκοντάφτει ακόμη και σ' αυτό. Η ετικέτα του πολιτικού άντρα είχε μέχρι σήμερα συγκεκριμένο ενδυματολογικό προφίλ, ωσάν να ήταν η πολιτική ένας τόπος ιερός όπου οι ιερείς του όφειλαν να ενδύονται τα άμφια του κουστουμιού και της γραβάτας. Δεν είναι όμως έτσι. Η πολιτική ούτε ήταν ποτέ ιερός χώρος, ούτε και θα είναι. Είναι ένας στίβος όπου παίζονται διεθνή συμφέροντα και ο κάθε πολιτικός οφείλει να προασπίσει αυτά της πατρίδας του με όρους αξιοπρέπειας και διαλεκτικής.

Ο καιρός της ετικέτας περνάει, και αυτό αποδείχθηκε και από τις επιλογές της νέας κυβέρνησης σε θέσεις "κλειδιά", ανθρώπων που δεν προέρχονταν ούτε από τους ιδεολογικούς της κόλπους ούτε και απ’ αυτούς των συνδικαλιστών. Η νέα κυβέρνηση προχωρά με μικρά, αλλά θαρραλέα βήματα, προς τη δημιουργία μίας εθνικής, συλλογικής ταυτότητας. Αν τα καταφέρει, ενδέχεται αυτό να βοηθήσει καίρια και κάθε Έλληνα να αρθρώσει την προσωπική του, αλλά και να συντελέσει σε μια παγκοσμια αλλαγή. Είναι νωρίς, έχουν πολυ δρόμο μπροστά τους, μα είναι νέοι, φωτεινοί, καλλιεργημένοι, και αξίζουν τις ευχές μας.

  Φωτογραφία: Ομάδα παιδιών στο μετρό της Φραγκφούρτης που πηγαίνουν το πρωινό της Κυριακής για πατινάζ. Η ισοπεδωτική ετικέτα της ομοιομορφίας αυτής της ομάδας έχει οδηγήσει τις γερμανίδες δασκάλες τους να βάψουν ακριβώς με τον ίδιο τρόπο τα λευκά και τα μαύρα παιδιά. Το αποτέλεσμα είναι μία τραγική αισθητική. Η ασημένια σκιά στα λευκά πρόσωπα αναδεικνύει το βλέμμα τους, ενώ η ίδια σκιά μεταμορφώνει τα πρόσωπα των μαύρων σε φωσφορούχα φανάρια..