Μέγας Βασίλειος (πρώτο μέρος) - Η αρχή του βίου του και η περίοδος των σπουδών του

Ο Βασίλειος ο Μέγας ήταν ένας απ’ τους αγίους Πατέρες μας. Έζησε τα χρόνια του βασιλιά Ουάλεντος (394) γεννημένος γύρω στο 329 από πλούσιους και ευγενείς γονείς. Ο πατέρας του, Βασίλειος και αυτός, ήταν από τον Πόντο και η μητέρα του Εμμέλεια από την Καισάρεια της Καππαδοκίας. Ήταν και οι δυο ευσεβείς και ορθόδοξοι και είχαν συνολικά τέσσερα γιους, τον Βασίλειο τον Μέγα, τον Γρηγόριο τον Νύσσης, τον Ναυκράτιο και τον  Πέτρο, καθώς και μία θυγατέρα, τη Μακρίνα. Στην περίπτωσή τους, ίσχυσε ο λόγος του Δαυίδ: “γενεά ευθέων ευλογηθήσεται”. Γιατί δεν ήταν ευλογημένος μόνον ο Άγιος, αλλά και τα άλλα τέσσερα αδέρφια του έγιναν θαυμαστά ως σημαιοφόροι της αρετής, διότι ο μεν Πέτρος, ο μικρότερος αδερφός του αγίου, έγινε αρχιεπίσκοπος Σεβαστείας, ο Γρηγόριος, ο τρίτος, έγινε μητροπολίτης Νύσσης, ο Ναυκράτιος έγινε ασκητής και θαυματουργός άγιος ησυχάσας στο όρος της Νητρίας, και η Μακρίνα αγίασε, -το συναξάρι της το βρίσκουμε στην 19η Ιουλίου. Όλα όμως τα αδέρφια τα ξεπέρασε ο Άγιος και στην αρετή και στη μάθηση, όπως θα καταλάβετε στη συνέχεια.

Καταρχάς από παιδί ακόμα ο Άγιος μάθαινε τα ιερά γράμματα από τον πατέρα του Βασίλειο, ιερέα και δάσκαλο των χριστιανών, ενώ όταν μεγάλωσε θέλησε να λάβει και ελληνική παιδεία την οποία οι ανόητοι και αμαθείς άνθρωποι κατηγορούσαν, επειδή δεν γνώριζαν το κέρδος της. Οι Άγιοι όμως της εκκλησίας μας και τη σπούδαζαν και την επαινούσαν, και μάλιστα ο Θεολόγος Γρηγόριος στον επιτάφιο λόγο του Αγίου Βασιλείου λέει ότι:

“εκεινοι που κατηγορούν την ελληνική σοφία και εμποδίζουν αυτούς που θέλουν να τη σπουδάσουν μοιάζουν μ’ εκείνους που είναι τυφλοί από το ένα μάτι και θέλουν να είναι όλοι οι άνθρωποι στην ίδια κατάσταση για να μην τους κατηγορεί κανείς”.

Βέβαια, εάν κάποιοι σοφοί έγιναν αιρετικοί, άλλοι όμως έγιναν άγιοι της εκκλησίας μας, των οποίων τα ονοματα είναι περιττό να αναφέρω διότι και οι ολιγογράμματοι τα γνωρίζουν. Απ’ αυτό λοιπόν μπορεί καθένας να καταλαβει ότι δεν είναι η μάθηση αιτία για να γίνει κάποιος αιρετικός, αλλά η κακή προαίρεσή του, διότι αν η μάθηση έφτιαχνε τους αιρετικούς θα γίνονταν αιρετικοί όλοι όσοι τη μάθαιναν. Τώρα όμως δε συμβαίνει αυτό για να εννοήσουμε ότι η μάθηση είναι όργανο στις υπηρεσίες του ανθρώπου, όπως για παράδειγμα το μαχαίρι το οποίο αν πέσει σε άνθρωπο που θα το χρησιμοποιήσει για καλό, δηλ. για να κόψει ψωμί ή να κάνει κάποια άλλη εργασία, τότε ονομάζεται καλό. Ενώ αν κάποιος το έχει για να αφανίσει άνθρωπο, τότε λέγεται κακό. Από μόνο του δεν είναι καλό ούτε κακό επειδή είναι άψυχο πράγμα και δεν έχει προαίρεση. Είναι καλό ή κακό ανάλογα με το πώς θα το χειριστεί ο λογικός και αυτοπροαίρετος άνθρωπος.

Έτσι είναι και η μάθηση. Την έδωσε όργανο ο Θεός στους ανθρώπους για να κατανοήσουν τα ποιήματά του και όταν ο άνθρωπος τη χρειαστεί σε ψεύτικες αιρέσεις, τότε δεν μπορεί να ονομαστεί αίτιος του κακού ο Θεός που την έδωσε, όπως και ο τεχνίτης που έφτιαξε το μαχαίρι. Αίτιος του κακού είναι ο άνθρωπος που θα χρησιμοποιήσει για το κακό τη μάθηση, εκείνος έχει την κατηγορία, ενώ η μάθηση είναι ακατηγόρητη.

Ειθυμώντας, λοιπόν να σπουδάσει την ελληνική σοφία ο Άγιος, πρώτα πήγε στο Βυζάντιο, τη σημερινή Κωνσταντινούπολη, διότι πολλοί σοφοί ήταν εκεί, κι έπειτα επιθυμώντας τελειότερες διδασκαλίες ήρθε στην Αθήνα γιατί εκείνον τον καιρό εκεί βρίσκονταν οι πρώτοι σοφοί και δάσκαλοι των ελληνικών. Εκεί ήταν και ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο οποίος σπούδαζε, όπως και ο Ιουλιανός ο Παραβάτης που έπειτα βασίλευσε, ο σοφιστής Λιβάνιος, καθώς και άλλοι πολλοί από διάφορους τόπους. 

Είχε τόση αρετή ο Άγιος κατά το διάστημα των σπουδών του στην Αθήνα, ώστε όσο καιρό έμενε εκεί δεν έφαγε ούτε κρέας ούτε ψάρι, ούτε άλλο άρτυμα, ούτε κρασί ήπιε. Έτρωγε μόνο άρτο, έπινε μόνο νερό και κατά διαστήματα έτρωγε λάχανο. Ο ονομαστός δάσκαλός του Εύβουλος, σοφός και άριστος ανάμεσα στους φιλοσόφους των Αθηνών τον θαύμαζε και στεκόταν έκπληκτος μπροστά  στην τόση σωφροσύνη και εγκράτεια του Αγίου. Λέγεται δε ότι μετά απ’ αυτό, ο Εύβουλος έγινε χριστιανός.

Με τέτοιο λοιπόν τρόπο, σπούδασε όλη τη φιλοσοφία των Ελλήνων ο Μέγας Βασίλειος.

Σημείωμα:

Το κείμενο αποτελεί την αρχή μίας προσπάθειας απόδοσης του κατά πλάτους βίου του Αγίου Βασιλείου στην Νέα Ελληνική.