“Πνευματικό” και “Δικαίωμα” - Όροι ασύμβατοι ή υποκριτικοί;

Για να μιλήσουμε για τα πνευματικά δικαιώματα, θα πρέπει να επιστρέψουμε στις πρωταρχικές έννοιες των όρων και τη φύση τους.

Ας περιοριστούμε αρχικά στους λογοτέχνες και δημοσιογράφους, δύο ολωσδιόλου διάφορους εργάτες του πνεύματος, αλλά και της γλώσσας. Συχνά σκανδαλίζονται και αγανακτούν συγγραφείς όταν οι απλοί ή λαϊκοί άνθρωποι τους ζητούν με απόλυτη φυσικότητα να τους χαρίσουν ένα τους βιβλίο. Μα, -διατείνονται-, πάμε ποτέ στον κρεοπώλη να ζητήσουμε να μας χαρίσει ένα κιλό κιμά; Γιατί θεωρείται φυσικό να τους χαριστεί ένα βιβλίο; Οι συγγραφείς φαίνεται πως δεν γνωρίζουν αυτό που οι απλοί άνθρωποι διαισθητικά έχουν εμπεδωμένο και σαφές. Το κρέας το αγοράζεις και το πουλάς. Το πνεύμα ούτε το αγοράζεις ούτε βέβαια, ως εκ τούτου, δικαιούσαι και να το πουλήσεις. Αυτό που αγοράζεις και το εμπορεύεσαι πρέπει να το πουλήσεις. Είναι νόμος της αγοράς. Αυτό που σου δόθηκε ως δώρο, είναι αδιανόητο να το πουλήσεις. Μοιάζει σαν να πουλάς το κλεμμένο. Οφείλεις και εσύ να το δωρίσεις, αν μάλιστα θέλεις να εξακολουθήσει να σου δωρίζεται. Κανένας “πνευματικός” άνθρωπος δεν θα έπρεπε να ζει, τουλάχιστον άνετα, από τα πνευματικά του έργα και τα δικαιώματά τους. Θα έπρεπε να κάνει μια “κανονική” δουλειά όπως κάνουν και όλοι οι υπόλοιποι άνθρωποι που στερούνται πνευματικών δωρεών και αντίστοιχων χαρισμάτων. Στην περίπτωση που ένας τέτοιος άνθρωπος είναι παντελώς ανίκανος για οποιαδήποτε άλλη εργασία εκτός της πνευματικής, θα όφειλε να συμπεριφέρεται τουλάχιστον όπως κάποιοι παραδειγματικοί εργάτες του πνεύματος και να ζητά ως αμοιβή τόσα όσα του είναι παντελώς απαραίτητα για να ζήσει. Η έννοια ατού δικαιώματος έχει νόημα μόνον ως προς τη βρώση, την πόση και την κατοκία και θα πρέπει να ισχύει για όλους τους ανθρώπους. Το έκανε ο Παπαδιαμάντης. Ζήτησε το μισό ποσό από αυτό που του πρόσφεραν από την εφημερίδα με την οποία θα συνεργαζόταν διότι αυτό του ήταν αρκετό για να ζήσει. Στην εποχή μας όμως το ένα ζήτημα εγείρει το επόμενο. Πόσοι γνωρίζουν πόσα χρήματα θα ήταν απολύτως απραίτητα για να ζήσουν, όταν οι αληθινές με τις επίπλαστες ανάγκες δεν μπορούν πλέον να ξεδιαλυθούν;

Ας μην λησμονούμε επίσης ότι το άυλο έργο με το υλικό δεν είναι ούτε ίσα, ούτε ίδια. Στην πραγματικότητα, αν μπορείς να αξιολογήσεις πόσο θα κοστίσει ένα κιλό ψάρια, δεν μπορείς ποτέ να το κάνεις με δικαιοσύνη για ένα βιβλίο.

Το να ζητούμε πνευματικά δικαιώματα ως εργάτες του πνεύματος μπορεί στην εποχή μας να φαίνεται αυτονόητο, απλώς και μόνον επειδή το έχουμε συνηθίσει ή επειδή δεν μπορούμε πράγματι να ζήσουμε αλλιώς. Ωστόσο, το ότι το έχουμε συνηθίσει δεν σημαίνει ότι είναι και ορθό. Από τη στιγμή που θα  αναγνωρίσουμε το ανορθόδοξο, το μη ορθό του αιτήματος, μπορεί να ξεκινήσει μια συζήτηση που δεν έχει γίνει ποτέ εξαιτίας της καθολικής υποκρισίας της εποχής μας.

Ξεσηκώθηκε ένας ολόκληρος κόσμος απέναντι στις διατάξεις περί πνευματικών δικαιωμάτων που με τον πλέον αντιδημοκρατικό και ιδιαιτέρως άκομψο τρόπο πήγε να περάσει η υπουργός πολιτισμού. Ωστόσο, η αντίδραση περιορίστηκε στη χρήση των πνευματικών έργων στο εκπαιδευτικό σύστημα και δεν υπονοήθηκαν καν άλλα ζητήματα που αφορούν τα πνευμαιτκά δικαιώματα και που ποτέ δεν έχουν τεθεί στο τραπέζι από όσους αντέδρασαν στο παρόν νομοσχέδιο. Για παράδειγμα, πόσοι από τους συγγραφείς και τους δημοσιογράφους υπογράφουν συμβόλαια για το έργο τους, πόσοι αμοίβονται, πώς αμοίβονται, αν αυτά που γράφουν τα συμβόλαια τηρούνται, πόσοι εκδοτικοί οίκοι δημιουργούνται ακόμα και εν μέσω κρίσης εις βάρος συγγραφέων που δεν θα αμοιφθούν ποτέ, αλλά που οι ίδιοι θα εισπράξουν τα ποσά των πωλήσεών των έργων που εκδίδουν. Ζήτησαν οι εκδότες με αυστηρούς τόνους να εφαρμόσει η Ελλάδα τις αντίστοιχες Ευρωπαϊκές διατάξεις, οι οποίες όμως δεν αφορούν μόνο το παρόν ζήτημα. Διότι είναι γνωστό πως στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης -που τη θυμόμαστε μόνον όταν μας συμφέρει-, πληρώνονται οι πνευματικοί δημιουργοί και καλλιτέχνες και όταν θα δώσουν μια συνέντευξη στα μέσα ενημέρωσης ή θα παρουσιάσουν ένα μέρος της εργασίας τους, ή θα δώσουν μια διάλεξη σε κάποιο συνέδριο ή ακαδημαϊκό χώρο, και μάλιστα θα αμοιφθούν πολύ καλά, ενώ στη χώρα μας θεωρείται αυτονόητη η απαίτηση να πληρώνουν οι εργάτες του λόγου και της τέχνης ακόμα και τα οδοιπορικά τους, προκειμένου να προβληθούν στο γυαλί ή να τους παρασχεθεί το βήμα από αυτούς που κάνουν μια μεγάλη παραχώρηση βάζοντάς τουςως παρείσακτους και επαρχιώτες στον κλειστό Αθηναϊκό τους -κατά κύριο λόγο- κύκλο που ορίζει, διαμορφώνει και κινεί την “πνευματική αγορά” και το κατεστημένο της.

Στην ελληνική πραγματικότητα η πνευματική δημιουργία, όπως και η καλλιτεχνική, υποτιμούνται βαθύτατα πρώτα και κύρια από αυτούς που έχουν αναλάβει την εκτέλεση και προώθηση των πνευματικών και καλλιτεχνικών έργων. Αυτό αφορά στο μεγαλύτερο μέρος των εκδοτικών επιχειρήσεων της χώρας, των μέσων, των κριτικών, της διαφήμισης και των οργάνων συλλογικής διαχείρισεις των πνευματικών δικαιωμάτων. Το σκάνδαλο της ΑΕΠΙ είναι πολύ πρόσφατο και έφερε στο φως τη φοβερή εκμετάλλευση των καλλιτεχνών από τους εμπόρους. Αντιστοίχως, στους περισσότερους εκδοτικούς οίκους, θα πληρωθούν οι επιμελητές, οι δορθωτές, οι γραμματείς, οι γραφίστες, οι τυπογράφοι, οι πωλητές, προφανώς και οι εκδότες, ενώ οι περισσότεροι από τους συγγραφείς δε θα πληρωθούν ποτέ, όπως δε θα πληρωθούν και πολλοί από τους δημοσιογράφους στις εφημερίδες και τα ειδησιογραφικά κανάλια. Δηλαδή, όλοι αυτοί, εξαιτίας των οποίων όλοι οι προηγούμενοι υπάρχουν και δίχως αυτούς δε θα είχαν καν λόγο ύπαρξης.

Εάν, λοιπόν, θέλουμε να κάνουμε μια συζήτηση περί πνευματικών δικαιωμάτων, θα πρέπει αυτή να συμπεριλάβει όλο το πλαίσιο και όχι μόνο ένα μέρος του. Διαφορετικά, συγχωρέστε με, αλλά χορεύουμε όλοι στον κοινό χορό της υποκρισίας που δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο ανάξιο λόγου. Ή θα παραιτηθούμε παντελώς της έννοιας του δικαιώματος από τα πνευματιά μας έργα, ή θα παίξουμε με συνέπεια με τους όρους της αγοράς όλοι όσοι εμπλεκόμαστε σε αυτή την πονεμένη ιστορία.