Παρουσίαση της Ισαβέλλας Αδ. Μπουρνιά, στο Συνέδριο «Χίος, Χάραξη Χαρακτική» Τετάρτη 18 Μαρτίου 2009 στις 19.00μ.μ. Ο.Π.Δ.Χ.
«Ο Άνθρωπος, Καλλιτέχνης, Χαράκτης Νίκος Γιαλούρης»
Αγαπητοί ακροατές ζητώ από την αρχή την επιείκειά σας μιας και δεν είμαι ιστορικός τέχνης. Στην παρούσα εισήγηση θα αναφερθώ στον Χαράκτη Νίκο Γιαλούρη αφού εξετάσω τον άνθρωπο Νίκο Γιαλούρη και την τέχνη και τεχνική της Χαρακτικής σε λινόλεουμ την οποία και χρησιμοποιούσε.
Η παρούσα εισήγηση σκοπό έχει περισσότερο να αποτίσει έναν ελάχιστο φόρο τιμής σε έναν Χιώτη καλλιτέχνη, ο οποίος μέσα από το έργο, τα δικά του μάτια αλλά και τη δική του ματιά έκανε πιο γνωστή τη Χίο σε πολλά μέρη του κόσμου.
Ο άνθρωπος, καλλιτέχνης Νίκος Γιαλούρης
Ανήκει σε μία γενιά της κατοχής. Έχει γευτεί όσα έπρεπε, θα πει ο ίδιος, για να εκτιμήσει ό,τι του προσφέρονταν από τους συνανθρώπους του απλόχερα. «Τούτο το νησί μ’ έμαθε να λέω ευχαριστώ για την ομορφιά που μου χάρισε και μου χαρίζει. Για το φως καθώς με καλωσορίζει όταν ανεβαίνει από τα βουνά της Ιωνίας. Για το μελτέμι που έρχεται μόλις πλησιάζει της Αγίας Μαρκέλλας. Για τα κατακόκκινα, πορφυρογέννητα χωράφια της άνοιξης που είναι το βασίλειο των λαλάδων, αλλά και τις Βορειοχωριάτικες ερημιές, ολόχρυσες από τους σπάρτους όταν καλοκαιρεύει. Για την ψιλοβροχή που κατέβαινε απ΄ τα βουνά των Αγίων Πατέρων και του Αίπους.» γράφει στο κείμενο που τιτλοφορείται «Μία Οφειλή και μία Ομολογία» στο λεύκωμα της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χίου το 2002 με αφορμή συλλογική - αναδρομική έκθεση των έργων του καλλιτέχνη, που πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του τότε Νομάρχη Γιάννη Γαϊσίδη στο Κέντρο Πολιτισμού και Ειδικού Τουρισμού «Γιώργος Καλουτάς» και η οποία αποτέλεσε πολιτιστικό γεγονός.
Τα λόγια του Νίκου Γιαλούρη είναι ενδεικτικά του πάθους και της αγάπης του για τη Χίο, την Αιγνούσα και τα Ψαρά.
Αυστηρός, απόλυτος, αυτοδίδακτος, ασκητικός, αυθεντικός, εκφραστικός, εφυής, ιδιόρρυθμος, κριτικός απέναντι στη ζωή και τους ανθρώπους, πνευματικός και οξυδερκής, σοβαρός, υποψιασμένος αλλά και φειδωλός.
Χαρακτηριστικό της ιδιορρυθμίας του είναι κάτι που πρόσφατα μου θύμισε μία φίλη. Όταν κανείς ήθελε να αγοράσει κάποιο έργο του Γιαλούρη πήγαινε στο εργαστήρι του έβλεπε τα έργα, επέλεγε όποιο του άρεσε. Ποτέ όμως ο Γιαλούρης δεν του επέτρεπε να το πάρει αμέσως. Ίσως γιατί ένοιωθε την ανάγκη μίας άτυπης τελετουργίας αποχωρισμού με το δημιούργημά του.
Γεννήθηκε στη Χίο το 1928 με καταγωγή από τα Ψαρά (η μητέρα του), την Αιγνούσα και τα Καρδάμυλα. Μεγάλωσε στην Αγία Μαρίνα Καλοπλύτου, όπου έμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του. Στο σπίτι που κατοικούσε, το οποίο ήταν δίπλα ακριβώς στην εκκλησία της Αγίας Μαρίνας διατηρούσε το εργαστήρι του.
Ο Σπύρος Μοσχονάς, ιστορικός τέχνης θα γράψει για τον Γιαλούρη: «Καλλιτεχνική προσωπικότητα που απλώνεται σε πλήθος δραστηριοτήτων και με μέγα εύρος αναζητήσεων και εκφραστικών διατυπώσεων …» «…ο Γιαλούρης …» θα πει η Αθηνά Σχοινά στο περιοδικό Χιόνη στο άρθρο με τίτλο «Τα παραλειπόμενα μιας περιπλάνησης» «…υπάρχει και δημιουργεί σε μία άλλη διάσταση, υποδεικνύοντας ευρηματικά και απροσδόκητα , πόσα πράγματα μπορεί κανείς να αντλήσει και να αξιοποιήσει από την τεράστια παρακαταθήκη που μας έχει αφήσει το παρελθόν (κυρίως από τις ρωγμές των ερειπίων του) με πόσους τρόπους μπορεί κανείς σήμερα να διαβάσει στα κατάλοιπα των παλαιών τόπων και των ημερών, ποιες διασυνδέσεις μπορεί κανείς να κάνει με το παρόν, ποια περιθώρια ανοίγονται για το μέλλον …»
«Η Γερμανική Κατοχή…» θα πει ο ίδιος ο καλλιτέχνης στο κείμενο του με τίτλο «Το Χρονικό των Στολιδιών» στο ίδιο λεύκωμα που προανέφερα της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χίου το 2002 «στάθηκε σημαδιακός καιρός, γιατί τότε, έχοντας να γυρνάμε τα χωριά για να ζήσουμε, πρωτογνωρίστηκα με τη λαϊκή τέχνη του νησιού μέσα από τα χειροτεχνήματα, ειδικά στα νότια χωριά. Κεντήματα, λιθόγλυπτα, τέμπλα ξυλόγλυπτα σαν κεντημένα, κεραμικά στα Αρμόλια, ξυστά στο Πυργί και φεγγίτες γύψινοι και δαντελωτά κάγκελα μπαλκονιών παντού, ειδικά στα Καρδάμυλα και το Βροντάδο.
Ύστερα οι Βυζαντινές και λαϊκές εικόνες στις εκκλησιές και τα ξωκλήσια. Τα παραμύθια από το στόμα των γερόντων και των γιαγιάδων, κάθε τι που θα μπορούσε να σβήσει, έστω και λίγο τη μιζέρια της πείνας και ξένης κατοχής, επιστρατεύονταν για να κάνει τη ζωή μας πιο ανθρώπινη. Τότε μπολιάστηκα, και το «μικρόβιο» μένει και λειτουργεί μέχρι σήμερα.» Το 1945 πεθαίνει ο Πατέρας του στην Αμερική. Το ‘47 τελειώνει το εξατάξιο Γυμνάσιο ενώ έχει ήδη πραγματοποιήσει την πρώτη του ατομική έκθεση στην Λέσχη Αξιωματικών του Αγγλικού Στρατού. Το 1949 πραγματοποιεί δεύτερη ατομική έκθεση στο χώρο του αγγλοελληνικού Κέντρου Χίου.
Το 1953 δημιουργεί την καλλιτεχνική ομάδα «Νησιώτες» μέλη της οποίας υπήρξαν καταξιωμένοι καλλιτέχνες όπως ο Ζυμαράκης, ο Βενιάδης, ο Ροδάκης, ο Δαμασκηνός μοναχός του Αγ.Όρους κ.λπ.. Παράλληλα, διδάσκει αγγλικά στο Βροντάδο στα Καρδάμυλα, στο Αγγλοελληνικό Κέντρο Χίου, στο Γυμνάσιο Αρρένων Χίου στη Σχολή Ασυρματιστών και κατ’ οίκον σε πολλούς Χιώτες, μεταξύ αυτών και της μητέρας μου Πηνελόπης Λαγάκου-Μπουρνιά.
Το 1962 γνωρίζεται με τον Μηταράκη, τον Τσαρούχη, τον Κόντογλου, τον Βυζάντιο και τον Προκοπίου. Σταθμός για τον ίδιο. Κυρίως όμως, σταθμός θα αποτελέσει ο θάνατος των πολλοί καλών του φίλων του ζεύγους Χρήστου το 1969, ο οποίος τον επηρεάζει βαθιά ενώ αποτυπώνεται και στα έργα του. Δεν είναι τυχαίο πιστεύω ότι εκείνη την περίοδο αρχές της δεκαετίας του ’70 όπου πρωτοασχολήθηκε με τη χαρακτική σε λινόλεουμ, κυριάρχησε στα έργα του η αυστηρή χάραξη και το απόλυτο μαύρο σε απόλυτο λευκό. Αυτή η απολυτότητα και αυστηρότητα στην τεχνική του, η οποία ας σημειωθεί ότι είναι ιδιαίτερα δύσκολη ειδικά στην διατήρηση καθαρών γραμμών στη χάραξη τον βοήθησε και προσωπικά να εξαντλήσει το πένθος του.
Το 1974 μετά τα γεγονότα του πολυτεχνείου το 1973 και έχοντας παραιτηθεί από τη Σχολή Μηχανικών, όπου δίδασκε Αγγλικά εγκαθίσταται στο Loughton του Λονδίνου για ένα χρόνο. Το 1975 πεθαίνει η μητέρα του, την οποία αγαπούσε βαθύτατα και η οποία επηρέαζε πολύ την ζωή του με την δυναμική προσωπικότητά της. Επιστρέφει στην Ελλάδα και εγκαθίσταται στο «Πόρτο Καρράς» στην Χαλκιδική για να αναλάβει μέρος της διακόσμησης του ξενοδοχείου. Φιλοτεχνεί το ξενοδοχείο με τη σειρά «Τα αγάλματα είμαστε εμείς» ενώ διακοσμεί και τη βίλα του πλοιοκτήτη Γιάννη Καρρά.
Το 1976 συμμετέχει με σειρά σχεδίων στη Biennale Αλεξάνδρειας, όπου αποσπά τιμητικό μετάλλιο. Ενώ, την ίδια χρονιά εκθέτει στη Γκαλερί «Πανσέληνος» της Θεσσαλονίκης και στο «Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων».
Το 1977 στο εργαστήριο του στην Αθήνα από τη μεγάλη πλημμύρα καταστρέφονται τα έργα του με αποτέλεσμα να καθυστερήσει η προγραμματισμένη αναδρομική έκθεση του στην Αίθουσα Χίων Δασκάλων.
Το 1990 ταξιδεύει στη Νέα Υόρκη, στο Υoungston του Οχάϊο και στο Chicago των Ηνωμένων Πολιτειών όπου εκθέτει τα έργα του. Την ίδια χρονιά εκθέτει τη νέα σειρά έργων του με θέμα: «Πόλεμο στον Κόλπο» στο Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Χίου. Το χρονικό διάστημα 1981 μέχρι και το τέλος της ζωής του το 2003 επιδίδεται στη συγγραφή βιβλίων, συγκεκριμένα: το πρώτο του έργο είναι ο ταξιδιωτικός οδηγός «Χίος, το νησί των ανέμων» (1962), «Τα Χιώτικα Παραμύθια», «Τα Χιώτικα Μοτίβα», «Ψαρά η Κούνια της Φωτιάς», «Ζώδια της Σιωπής», «Το Συναξάρι των Καλών Δράκων», «Πέτρινα Πέλαγα», «Κύπρια Πάθη» κ.λπ. των οποίων τα εξώφυλλα αλλά και πολλές φορές τις εσωτερικές σελίδες φιλοτεχνεί ο ίδιος, με μία ιδιόχειρη γραφή που έχει καλλιτεχνική διάσταση και επιρροή από την παράδοση του Βυζαντινού χειρογράφου, ενώ συνδυάζει στοιχεία της γραφής αυτής με την προσωπική του εικαστική γλώσσα.
Το 2002 πραγματοποιείται ένα ίσως από τα πιο αξιόλογα πολιτιστικά γεγονότα στην ιστορία της Χίου με πρωτοβουλία του τότε Νομάρχη Γιάννη Γαϊσίδη, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χίου με γενική συντονίστρια την κα Φωτεινή Ξυλά-Φαφαλιού και γενικό επιμελητή τον Καθηγητή Ιστορίας Τέχνης του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Μανόλη Βλάχο, αναλαμβάνει να εκθέσει τα έργα του Νίκου Γιαλούρη σε μία αναδρομική έκθεση με τίτλο «Η Χίος τιμά το Νίκο Γιαλούρη». Έτσι, συγκεντρώνονται έργα του καλλιτέχνη ακόμη και από ιδιωτικές συλλογές προκειμένου να εκτεθούν στο Κέντρο Πολιτισμού και Ειδικού Τουρισμού «Γιώργος Καλουτάς». Στην έκθεση παρουσιάστηκαν 160 έργα του καλλιτέχνη χωρισμένα σε θεματικές και χρονικές ενότητες.
Το γεγονός αυτό παρά το ιδιόρρυθμο του χαρακτήρα του και την εύθραυστη υγεία του Γιαλούρη δεν μπορούσε παρά να τον ευχαριστήσει. Ενδεικτικό είναι ότι ο ίδιος παρευρίσκονταν στην έκθεση καθημερινά έως το βραδινό κλείσιμό της και για όλη τη διάρκεια λειτουργίας της. Η έκθεση είχε τόση επιτυχία που παρατάθηκε για ενάμιση περίπου μήνα από την προγραμματισμένη λήξη. Για κείνον όπως μου είχε εκμυστηρευτεί ήταν η μεγαλύτερη χαρά και τιμή να εκτεθεί το έργου του σε θεματικές ενότητες στη γενέτειρα του, να έχει τη δυνατότητα να δει ο ίδιος τι είχε φτιάξει από το 1945 και να κάνει τον απολογισμό του αλλά και να ακούσει από τους συμπατριώτες του επαινετικά σχόλια. Θα πει ο ίδιος «Δουλεύω από παιδί σε εποχές πικρές και δύσκολες μα πάντα βρισκόταν η καλή κουβέντα, ακόμη κι από ξένους, μου’ δινε και μου δίνει κουράγιο να συνεχίσω, ακόμη κι αν φαινόταν πως το κουράγιο μου ξεπερνούσε τα όρια.»
Κοιτάζοντας πίσω πιστεύω ότι με τον θάνατο του Νίκου Γιαλούρη, το 2003 η τότε Νομαρχιακή Αρχή, ίσως θα έπρεπε να είχε προτείνει, το συνολικό έργο του Γιαλούρη να περιέρχονταν στην δικαιοδοσία της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χίου προκειμένου να δημιουργηθεί ένα μεγάλο κεντρικό Μουσείο Γιαλούρη για το μεγαλύτερο μέρος των έργων του με δεδομένο το τεράστιο βάρος της κληρονομιάς αλλά και της παγχιακής-παγκόσμιας εμβέλειας του καλλιτέχνη.
Την 1η Ιουνίου του 2003 στις 8:30 μ.μ. ο Νίκος Γιαλούρης άφησε την τελευταία του πνοή.
Θα γράψει η εφημερίδα Αλήθεια: «Ο μεγάλος Χιώτης Χαράκτης, Ζωγράφος και Λογοτέχνης, ο πολυτάλαντος Νίκος Γιαλούρης δε βρίσκεται πια ανάμεσά μας. Ο Νίκος Γιαλούρης πολυβραβευμένος καλλιτέχνης με πλούσιο συγγραφικό και χαρακτικό έργο, με πολλές εκδόσεις βιβλίων, παραμυθιών, ξεδίπλωσε το ταλέντο του σε πολλούς τομείς, ζωγράφισε κάθε γωνιά της Χίου και περιέγραψε με ακρίβεια τους ανθρώπους και τη φύση της.»
Ενώ στο άρθρο του «Δυσαναπλήρωτος» στις 12 Ιουνίου 2003 στην εφημερίδα Δημοκρατική ο Καθηγητής κ. Στέριος Φασουλάκης θα γράψει «Έφυγε για πάντα από κοντά μας ο Νίκος Γιαλούρης, ο ζωγράφος, ο χαράκτης, ο λογοτέχνης και, κοντά στη πολύπλευρη προσωπικότητά του ο εκφραστής της Χίου. … Μυαλό κριτικό (κληρονομιά από τη μητέρα του). Όλη του τη ζωή δημιουργούσε και συγχρόνως έκρινε.
Ανίχνευε δρόμους, ερευνούσε τρόπους, δοκίμαζε τα πάντα, για να φθάσει στο στόχο του. … Ευαίσθητος στα καθημερινά συμβάντα του μικρόκοσμου, ανάγονταν στα παγκόσμια περιστατικά, πάντα με αίσθημα δικαιοσύνης. Σε όλους μας φαινόταν συχνά υπερβολικός, αλλά ποτέ άδικος. Στο βάθος βάθος των λεγομένων του κρυβόταν κάποια αλήθεια. Δε θα ‘λεγα ότι ήταν δύσκολος ή ιδιότροπός. Κάθε άλλο. Ιδιόρρυθμος μπορεί, μέσα στα καλλιτεχνικά πλαίσια, αλλ’ όχι φυσικά ή σκόπιμα δυσπρόσιτος. Απεναντίας ήταν ευπροσάρμοστος, ιδιότητα που κάποτε μας έφερνε
σε φιλική, πρόσκαιρη όμως, διάσταση. … Ζωγράφισε την πατρίδα του με πάθος, όπως με πάθος και την αγάπησε.»
Τεχνική της Χαρακτικής σε Linoleum
«Η τεχνική της χαρακτικής είναι ιδιαίτερα οικεία στους Έλληνες και μέσα από τους μάστορες των σκαλιστών εκκλησιαστικών ειδών μας λέει η πρόεδρος του Ιδρύματος Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα σε συνέντευξή της στο Πρώτο Θέμα στις 21 Μαρτίου 2008 με αφορμή την έκθεση «Η Ελληνική Χαρακτική Σήμερα» που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη.
Η Χαρακτική τέχνη έρχεται από την αρχαιότητα με την εγχάραξη σε σφραγιδόλιθους, νομίσματα, κεραμικά, ξύλο. Κατά το Βυζάντιο τη συναντάμε σε σκαλιστά εκκλησιαστικά είδη, σε θαυμάσια τέμπλα που μοιάζουν σαν κεντημένα, σε έπιπλα σκαλιστά αλλά και έργα πάνω σε πέτρα. Στη Χίο τη τέχνη της Χαρακτικής συναντάμε σε σκαλιστά έπιπλα, στις εκκλησιές, σε ψηφιδωτά, στα ξυστά στο Πυργί, σε ταφικά μνημεία, σε γύψινα κ.λπ. Ένα από τα πρώτα τυπογραφία στην Ελλάδα αυτό της Βιβλιοθήκης «Κοραής» υπήρξε προπομπός της χαρακτικής-αποτυπωτικής τέχνης.
Κατά τον 19ο αιώνα με την άνθηση και της τυπογραφίας ξεκινάει η χαρακτική σε λινόλεουμ.
Το λινόλεουμ είναι ένα συνθετικό υλικό, ουσιαστικά είναι μία πάστα από λινέλαιο με τριμμένο φελλό ή άλλο στερεό υλικό, απλωμένη πάνω σε τσουβάλι ή καμβά ή λινάτσα, το οποίο φτάνει σε μας σε πλάκες. Το λινόλεουμ, σε αυτή τη μορφή, χρησιμοποιείται στην χαρακτική και το πλεονέκτημά του σε σχέση με άλλα υλικά είναι ότι χαράσσεται εύκολα, η δυσκολία όμως στη χαρακτική σε λινόλεουμ είναι ότι ο χαράκτης δεν μπορεί να διορθώσει το παραμικρό λάθος. Χρειάζεται σταθερότητα και σιγουριά στις κινήσεις.
Τα εργαλεία που χρησιμοποιεί ο καλλιτέχνης για τη χαρακτική σε λινόλεουμ είναι το κοπίδι για να χαράσσει, το λινόλεουμ που χαράσσετε, το μελάνι (συνήθως σινική μελάνι) που απλώνεται προσεκτικά με ρολάκια πάνω στο λινόλεουμ, μπρενεσουάρ και ειδικές κόλλες για τύπωμα χαρακτικής.
Η διαδικασία που ακολουθείται είναι συνήθως η ακόλουθη: ο καλλιτέχνης σχεδιάζει το χαρακτικό σε διαφανές χαρτί, το αντιγράφει με καρμπόν ανάποδα στο λινόλεουμ, αφού αποτυπωθεί ίσια το σχέδιο στο λινόλεουμ ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί το κοπίδι άλλοτε λεπτότερο για τις λεπτές γραμμές και άλλοτε πλατύτερο για τις μεγαλύτερες επιφάνειες ή γραμμές.
Η χαρακτική σε λινόλεουμ διαδόθηκε αρκετά κατά την περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης στην Αμερική, την περίοδο του New Deal. Αυτό συνέβη γιατί άλλα υλικά όπως συνήθως το ξύλο που χρησιμοποιούνταν από τους καλλιτέχνες ή ο χαλκός κ.λπ. ήταν ακριβά για την παραγωγή πολλών αντιτύπων.
Ο Χαράκτης Νίκος Γιαλούρης
«Ο Γιαλούρης κινείται ανάμεσα στο Συμβολισμό και τον Εξπρεσιονισμό χωρίς να αποκόπτεται ποτέ από τα πρόσωπα της Μυθολογίας της Αρχαίας Τραγωδίας και της Ιστορίας μας.» Αιμ. Μακράκης τριακοστό πρώτο (31) τριακοστό δεύτερο (32) περιοδικό Χιόνη Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1994. Δέχεται επιρροές από τον William Blake, τον Picasso, και όσον αφορά τη γραφή του ελάχιστα από τον Φώτη Κόντογλου (βυζαντινή γραφή, πεσιμισμός).
Το Σεπτέμβριο του 1999 στο ενενηκοστό πρώτο (91) τεύχος του περιοδικού Χιόνη ο Καθηγητής Ιστορίας Τέχνης του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Μανόλης Βλάχος στο άρθρο του με τίτλο: «Η ζωγραφική του Νίκου Γιαλούρη» θα πει «Λαϊκός καλλιτέχνης, υπό την έννοια του απαίδευτου τεχνίτη, ο οποίος εργάζεται με οδηγό το ένστικτο, ο Γιαλούρης δεν είναι. Πρόκειται αντιθέτως, για έναν πνευματικό άνθρωπο, με σοβαρή θεωρητική κατάρτιση, ο οποίος επιλέγει να εκφραστεί με ιδιώματα της λαϊκής τέχνης, τα οποία όμως, και αυτά, τα προσαρμόζει στην ατομικότητα του ύφους του.»
Το 2002 ο ίδιος ο Γιαλούρης θα γράψει «Η Νέα Μονή στάθηκε η «Μεγάλη του Γένους Σχολή» της θρησκευτικής τέχνης για μένα με τα θαυμαστά ψηφιδωτά, ακόμη κι αν τότε, έμεναν ασυντήρητα αλλά η γοητεία τους καθήλωνε τα παιδικά μου μάτια και η ατμόσφαιρα του μοναστηριού λειτουργούσε σαν συμπληρωματική ώθηση για μελέτη του θησαυρού που βρίσκονταν μπροστά μου. Το ίδιο και τόσες άλλες εκκλησιές, η Κρήνα, η Αγιογαλούσαινα, τα διάφορα ξωκλήσια, σκόρπια εδώ και εκεί, ήταν καθένα τους ένα μεγάλο μάθημα τέχνης. Μετά ξετρύπωσε ξαφνικά και ο Καραγκιόζης που μπήκε στη ζωή μου … Ο Καραγκιόζης είναι κι αυτός ένα από τα στοιχεία που επηρέασαν τη δουλειά μου, ειδικά τη Χαρακτική.»
«… τελειοποίησα μια τεχνική ρηχού ανάγλυφου σε linoleum με το οποίο δημιουργήθηκε μία μεγάλη σειρά έργων…»
Το 1987 σε ομιλία του, προσκεκλημένος του Φιλοτεχνικού Ομίλου Χίου, ο Καθηγητής Μανόλης Βλάχος θα πει «ο Γιαλούρης υιοθετεί από την αρχή της σταδιοδρομίας του διττή γλώσσα: αυτήν που προσλαμβάνει και αναπλάθει τους τρόπους του λαϊκού δημιουργού και εκείνη που υπακούει στην ατομική επιλογή. … Σχεδόν αυτοδίδακτος, …. έχει θητεύσει σε δύο σπουδαία εργαστήρια: τη βυζαντινή και τη λαϊκή τέχνη.»
«Ο Γιαλούρης αποτελεί μέρος της σύγχρονης χαρακτικής παράδοσης του τόπου του θα γράψει ο Λουσιέν – Ντυβά Ρομ στο άρθρο «Μια ζωή μαύρο-άσπρο» στο τεσσαρακοστό έκτο (46) τεύχος του περιοδικού Χιόνη το 1995. Ένα από τα παράδοξα της χαρακτικής του είναι η προτίμηση στη χρήση του λινόλεουμ παρά του παραδοσιακού υλικού του ξύλου, που είναι πολύ πιο δεκτικό σε αλλαγές και αναθεωρήσεις και δίνει εντελώς διαφορετικά πολύπλοκα και πλούσια αποτελέσματα. Το λινόλεουμ … στα έργα του Γιαλούρη γίνεται ένα εκφραστικό υλικό, αδιάφορο για γκρίζους ημιτόνους. Οι φόρμες του συνήθως μακρυές και λεπτές, είναι αυτές που δίνουν το Ανατολίτικο ύφος στα χαρακτικά του και τα σχέδια. Λίγοι καλλιτέχνες εκτός από τους Κινέζους και Γιαπωνέζους χρησιμοποιούν στενόμακρα και παραλληλόγραμμα σχήματα. Το τετράγωνο είναι ακόμη ένα από τα αγαπημένα του σχήματα, ειδικά στις νεκρές φύσεις, και καταφέρνει να το γεμίζει σοφά και να το κάνει να υπακούει και στις πιο περίεργες ιδέες του …» « Τα χαρακτικά του έχουν ένα πολύ σύγχρονο ελληνικό ‘ήχο’. Χωρίς ίχνος προσποίησης ή προσπάθειας να φανεί ‘κομψός’, χρησιμοποιεί το λινόλεουμ σαν να ήταν ξύλο ή πέτρα και το τελικό αποτέλεσμα ξεγελά ακόμη και τους πολύ ειδικευμένους. Η γραμμή του πότε λεπτή και παιχνιδιάρικη αλλά τις περισσότερες φορές κοφτερή, κόβει, ενώνει, χωρίζει, χορεύει, έρπει δίνοντας μορφή στα διάφορα θέματα που παρουσιάζει. Διότι στο έργο του Γιαλούρη το ανθρώπινο στοιχείο δεν παρουσιάζεται στη συνηθισμένη περιγραφική του φόρμα αλλά αποκαλύπτεται μέσα από αντικείμενα καθημερινής χρήσης, από σπίτια-κάστρα-εκκλησιές και μοναστήρια.»
O Fitzpatrick στο περιοδικό Περίπλους το 1984 θα γράψει για την τεχνική του Γιαλούρη «Ο Γιαλούρης χαράζει όπως μιλά, γελά, λογοφέρνει και ερωτεύεται: ορμητικά, δίχως περιττές κομψότητες και εφέ που ξεγελούν και αποτραβούν το θεατή από την ουσία. … Ο Γιαλούρης κατάφερε, δίχως δάσκαλο, παρά τον τόπο και το φως του Αιγαίου, να δώσει κάτι από την σκληράδα των Μεσαιωνικών χαρακτικών που δεν απέχουν από τη λιτότητα των ψηφιδωτών και την αυστηρότητα των εικονισμάτων, λαϊκών το περισσότερο, όπου ο Γιαλούρης λατρεύει και κάποτε ζωγραφίζει ο ίδιος σαν παιδί. Δεν φοβάται την αντίθεση, γι’ αυτό τα μαύρα του έχουν την αίσθηση της γροθιάς. Δεν φοβάται το Άσπρο γιατί είναι σίγουρος για τη γραμμή του και ξέρει να κουμαντάρει τον κόφτη. … Κάθε χαρακτικό του Γιαλούρη σου δίνει εκείνο το παράξενο αίσθημα της σιγουριάς πως, τάχατες, ξέρεις κι εσύ τούτα τα χαράγματα, τα τοπία, τις νεκρές φύσεις με τις καρέκλες και τα μουσικά όργανα.» Έχει κανείς την αίσθηση ότι «παγκοσμιοποιεί» μέσα από τα χαρακτικά του τα τοπία της Χίου, τα φέρνει στο επίκεντρο, όπως και την ίδια τη Χίο.
«Ο Γιαλούρης σε όλη του τη θεματογραφία, διαλέγει, σαν από βαθιά παρόρμηση, τα πικρά της ζωής αυτής, και ποτέ δεν χάραξε ανθρώπινη φιγούρα.» Ίσως αυτό να συμβαίνει γιατί τα πικρά της ζωής ήδη προλαβαίνουν να χαραχθούν από νωρίς στην ζωή πάνω στις ανθρώπινες φιγούρες, ίσως να χαράχθηκαν και στον ίδιο τον καλλιτέχνη, με την απώλεια των αγαπημένων του φίλων, του πατέρα του σε κρίσιμη ηλικία, της αγαπημένης του μητέρας, οπότε ο καλλιτέχνης υποσυνείδητα ή και συνειδητά δεν θέλει να τις χαράξει ξανά. «…με τη σχεδόν «θρησκευτική» του χαρακτική δίνει τον Άνθρωπο μέσα από τα ιδεογράμματα μιας βάρκας, ενός δέντρου ξερού, ενός παλιού οργάνου ή μιας καρέκλας που σήκωσε το βάρος του την ώρα γλεντιού ή της θλίψης.» «…Παίζει με δυό μαχαίρια που δεν έπαψαν ποτέ να κόβουν βαθιά το Μαύρο και το Άσπρο. … To Φως σφάζει ότι αγγίζει και το Σκοτάδι, φωτεινό όπως τα ποιήματα του Ελύτη.» Στο τεσσαρακοστό έκτο (46) περιοδικό Χιόνη το 1995 ο Σέργιος Φιλιππίδης στο άρθρο «Το δώρο του Παραμυθιού» θα γράψει «Ο Γιαλούρης καταφέρνει το πολύ ακανθώδες και επικίνδυνο: να κάνει τους αντι-ήρωές του όχι απλά συμπαθητικούς αλλ’ αντικείμενα αγάπης, ειδικά για το παράπονο που κρύβουν μέσα τους και αρνούνται να το δείξουν ανοιχτά.»
Ο Βακαλό (1973) γράφει για τη χαρακτική του Γιαλούρη «.. στα χαρακτικά του πολύ συχνά τα έργα του έχουν λαϊκά θέματα ή τοπία με καράβια και εσωτερικά με στοιχεία από τη λαϊκή ζωή. Δουλεμένα σε λινόλεουμ με ξεκάθαρο το πέρασμα του μαύρου και άσπρου, χωρίς ενδιάμεσους τόνους, ευνοούνται τα κομμάτια του με την επίπεδη σύνθεση και την επεξεργασία του κεντιδιού, καθώς δεν χρειάζονται τη διάκριση και τη διαφοροποίηση πλάνων χώρου. Μια αδρότητα που δίνει τη φυσιογνωμία των έργων του, οφείλεται στην εξοικείωσή του με τα λαϊκά θέματα, και παραμερίζει κάθε αισθησιασμό από τη δουλειά του.»
«Ενωρίς η τοπογραφία της Χίου, των Ψαρών και των Οινουσών και η πλοιογραφία, ιδίως του μικρού σκάφους, σχηματίζουν τον κορμό του εικαστικού έργου, με ευδιάκριτη τη διείσδυση που αποκαλύπτει την ψυχογραφία των πραγμάτων. Εάν από τα κτίσματα του Πυργιού, τους βράχους των Μετεώρων, τα ερείπια των Αρμολίων και τους κήπους του Κάμπου αναδύεται η ήρεμη αυστηρότητα, το πένθιμο ελεγείο ή η λυρική έξαρση, σε μία δεύτερη ανάγνωση συλλαμβάνεται η αίσθηση του χρόνου, η πάλη του χώρου με τη φθορά, η εσωτερίκευση της ζωής.» θα πει ο Καθηγητής Μανόλης Βλάχος (1987 Ομιλία στον Φιλοτεχνικό Όμιλο Χίου).
Μορφές σύμβολα αποδίδονται σε μαύρο, άσπρο και οριοθετούνται από βαριά και σκληρά περιγράμματα, ποικιλία σχημάτων όπως καμπύλες, γωνίες, κύκλους και τρίγωνα, αρμονική συνομιλία σκοτεινών και φωτεινών επιφανειών, συχνά πρόσωπα σχεδιασμένα (στους ήλιους ή τους ανέμους) να δείχνουν σκληρό λευκό προφίλ το οποίο διαβάζεται σε συνδυασμό με τη σκοτεινή πλευρά ώστε να προβάλει την “κρυμμένη” κατ’ ενώπιον όψη ένα παιχνίδι που μοιάζει με τις μορφές της τράπουλας του Picasso.
Πολλά από τα χαρακτικά έργα του καλλιτέχνη φιλοξενούνται διάφορα μέρη σήμερα όπως στο ξενοδοχείο «Χανδρής», στις πόρτες του θεάτρου στο «Ομήρειο», στο Πόρτο Καρράς, σε κρουαζιερόπλοια σε ιδιωτικές συλλογές, σε γραφεία και σπίτια στην Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό. Έτσι, ο Γιαλούρης κάνει γνωστή τη Χίο αλλά και το πάθος του γι’ αυτήν.
Η τέχνη του Γιαλούρη μας λέει στην ομιλία του το 1987 ο Καθηγητής Μανόλης Βλάχος είναι στιβαρή αλλά και ευαίσθητη «…αντιμετωπίζει τον άνθρωπο υπό το παράδοξο πρίσμα της επιφύλαξης και της συμπάθειας.» «…έμμεση η παρουσία του ανθρώπου υπάρχει διάχυτη και έντονη σε δύο τουλάχιστον θεματικούς κύκλους: τα αλώνια και τους σκελετούς των καραβιών, σύμβολα ερημιάς και θανάτου. …οι οπές που ανοίγονται επάνω στις πέτρες και τα σάπια ξύλα είναι μάτια ανθρώπινα, δέκτες και πομποί εναγώνιων επικλήσεων.» «Σπανίως η τραγικότητα του ανθρώπου και του τοπίου συνέπεσαν τόσο εύστοχα.»
Παρατηρήσεις και Προτάσεις
Πριν τέσσερα περίπου χρόνια τα έργα του μεγάλου Χιώτη βρέθηκαν στο υπόγειο της Δημοτικής πινακοθήκης μερικώς κατεστραμμένα από την υγρασία. Έμελε να επαναληφθεί για άλλη μία φορά αυτό που είχε βιώσει ο ίδιος ο Γιαλούρης το 1977 δηλαδή την καταστροφή έργων του στο έργαστήρι του στην Αθήνα από την καταστροφική πλημμύρα πριν πραγματοποιήσει την αναδρομική έκθεση του στην Αίθουσα Χίων Δασκάλων. Η διαφορά ήταν ότι δεν υπήρχε πια ο Γιαλούρης στη ζωή. Ότι άφησε τα έργα του παρακαταθήκη, ιστορική αναδρομή από το 1945 που ξεκίνησε να ασχολείται με την τέχνη μέχρι και τον θάνατο του το 2003. Μία παρακαταθήκη η οποία περιλαμβάνει 7,677 έργα του, από τα οποία τα 697 είναι χαρακτικά. Ο Δήμος Χίου την ανάγκη φιλοτιμία ποιούμενος, αλλά και φυσικά από την υποχρέωση που έχει προς τη παρακαταθήκη που μας άφησε ο καλλιτέχνης κάνει μία προσπάθεια να επαναφέρει τα έργα που καταστράφηκαν από την υγρασία στην πρότερη κατάστασή τους.
Ο ίδιος ο αριθμός των έργων, όμως δηλώνει την ανάγκη να δημιουργηθεί ένα μεγαλύτερο Μουσείο Γιαλούρη προκειμένου να στεγάσει τα περισσότερα από αυτά. καλό θα ήταν αυτό να γίνει στην αγαπημένη του γειτονιά της Αγ. Μαρίνας Καλοπλύτου, όπου θα μπορούν να εκτεθούν σε μόνιμη βάση αρκετά έργα του και να μην καταστρέφονται σε κάποια υπόγεια ή έστω να είναι αποθηκεμένα κάπου σε κάποια σκοτεινή αποθήκη. Επειδή ίσως να μην είναι δυνατόν να εκτεθούν όλα τα έργα του καλλιτέχνη σε έναν ενιαίο χώρο, ο Δήμος Χίου θα μπορούσε να έρθει σε συμφωνία με Ιδρύματα, Οργανισμούς και Εταιρίες, οι οποίες θα επιθυμούσαν να φιλοξενήσουν έργα του Γιαλούρη στον χώρο τους έναντι κάποιου τιμήματος, όπως γίνεται στο εξωτερικό. Βέβαια θα πρέπει να προηγηθεί συμφωνία για τήρηση κριτηρίων, προκειμένου με την έκθεσή τους να εξασφαλίζεται και η ανάδειξή τους.
Έτσι, τα έργα δεν απαξιώνονται όντας κάπου αποθηκευμένα, τα απολαμβάνουν καθημερινά άνθρωποι και παραμένουν φυσικά στη δικαιοδοσία του Δήμου.
Κλείνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω τους διοργανωτές του Συνεδρίου, τον πρόεδρο και το προσωπικό του Ομηρείου Πνευματικού Κέντρου Δήμου Χίου, τον Φιλοτεχνικό Όμιλο Χίου και ειδικά τον κ. Αμπανούδη, τον εκδοτικό οίκο «άλφα πι» και ιδιαιτέρως τον κ. Αντώνη Παληό, τους εργαζόμενους στη Βιβλιοθήκη «Κοραής» και στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου για τη βοήθειά τους. Αλλά και όλους εσάς που με ακούσατε.
No comments:
Post a Comment
Σχόλια