Το σχόλιο της Δευτέρας- Η βασίλισσα της Άρτας - Καλή βδομάδα!

Η ζωή γεμάτη εκπλήξεις κρυμμένες στη γωνιά του δρόμου, στα σοκάκια, στα υπόγεια, στις αθεατες και άγνωστες πτυχές του φουστανιού της. Ένα βήμα, ένα βλέμμα, μια καλημέρα, κι αποκαλύπτονται χρώματα, σχέδια, υφές ανθεκτικές στο χρόνο.

Η πρώτη εντύπωση της Άρτας, την οποία δεν έτυχε να επισκεφτώ ποτέ στο παρελθόν, είναι σαν μια τεράστια καρότσα να ξεφόρτωσε  κουτάκια σπίτια, περισσεύματα ετερόκλητων πόλεων ίδια ρετάλια υφασμάτων σε στίβες. Αφήνω την πρώτη εντύπωση κατά μέρος, γιατί αποδεικνύεται απατηλή ιδιιαίτερα στην περίπτωση της ελληνικής επαρχίας που ξερει να κρύβει καλά τους θησαυρούς της νομίζοντας, η αθώα, πως έτσι τους καταχωνιάζει, αλλά στην ουσία προστατεύοντάς τους.

Το απόγευμα βγαίνω από το ξενοδοχείο που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης. Στα δέκα βήματα πέφτω πάνω σ' ένα μικρό κουκλίστικο βιβλιοπωλείο. Χαζεύω τη βιτρίνα του με τα ωραία βιβλία, τα παιχνίδια , τις τσάντες. Πάω να φύγω, αλλά το μετανιώνω. Απ' το τζάμι της βιτρίνας βλέπω την κοκκινομάλλα πωλήτρια καθσισμένη στην εσωτερική σκάλα, να διαβάζει. Σηκώνεται και πολύ ευγενικά με ρωτά αν μπορεί να με βοηθήσει σε κάτι. Πιάνουμε μια ωραία συζήτηση και πριν φύγω μου συστήνει να επισκεφτώ το ναό της αγίας Θεοδώρας. Χαιρετιόμαστε με εγκαρδιότητα και προχωρώ. Για έναν άνθρωπο σαν κι εμένα που δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει χάρτες, αλλά και δεν του αρέσει να διαβάζει οδηγούς, η συνδρομή των καλών ανθρώπων και του ενστίκτου του, συμβάλλουν καθοριστικά σε κάθε του βήμα.

Σ' ένα μικρό ύψωμα, δίπλα σ' ένα γήπεδο, προβάλλουν οι τρούλλοι. Παράξενη η αρχιτεκτονική του ναού, ασυνήθιστη στα μάτια μου. Θυμίζει μοναστήρι. Ένας μεγάλος περίβολος μπροστά και γύρω γύρω σπιτάκια, στο βάθος κάτι σαν αψίδα. Ανάβω δυο κεριά και μπαίνω. Θα είναι η αγία Θεοδώρα του Θεόφιλου, σκέφτομαι, που αναστήλωσε τις εικόνες, και η αγάπη της γ' αυτόν κατάφερε να τον συγχωρήσει ο Θεός μετά το θάνατό του κι ας ήταν εικονοκλάστης. Κάνω λίγα βήματα προς τον κυρίως ναό και ακούω απ' την πλαινή είσοδο ομιλίες. Κάποιος μοιάζει να κάνει ξενάγηση. Βγαίνω αμέσως στην αυλή, χαιρετώ τρία νεαρά παλλικάρια και ρωτώ αν μπορώ ν' ακούσω την ξενάγηση. Αν ήταν δυνατόν δε θα διάβαζα ποτέ μου τίποτα. Θα προτιμούσα όλα να μου τα αφηγούνται.

Ο νεωκόρος μου απαντά με προσήνεια πως και βέβαια μπορώ, και μπαίνουμε μέσα. Είναι ένα όμορφο παλικάρι γύρω στα τριάντα, μετρίου αναστήματος με ελαφρώς σγουρά μαλλιά, μεγάλα μάτια, χείλη λεπτά, σκαμμένα μάγουλα σε σχεδόν οβάλ πρόσωπο που λάμπει. Διακόπτει αυτά που έλεγε στους άλλους δύο, φίλοι του απ' το Μοναστηράκι της Βόνιτσας. Παρόλο που τον παρακαλώ να συνεχίσει από κει που σταματησε, εκείνος μου απαντά πως τα παιδια είναι φίλοι του και θα ξανάρθουν, ενώ εγώ πρέπει να  ακούσω την ξενάγηση απ' την αρχή κανονικά.

"Δεν είναι η αγία Θεοδώρα του Θεοφίλου" μου λέει "αν και γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, είναι η αυτοκράτειρα σύζυγος του Μιχαήλ Κομνηνού". ΔΙηγείται την ιστορία της αγίας, όπως ένα μικρό παιδί προσπαθεί να θυμηθεί το μάθημά του. Συνεσταλμένα και με σκυμμένο το κεφάλι έχει μια χάρη παιδιού απ' αυτήν που θα είχαν και κείνα που κάθησαν στα πόδια του Χριστού. "Ο Μιχαήλ παντρεύτηκε τη Θεοδώρα στα Σέρβια της Κοζάνης κι έκαναν έναν γιο". Κάνει μια παύση σαν να δυσκολεύεται. "Μετά όμως τη γέννηση του γιου, ο Μιχαήλ παραστράτησε κι η Θεοδώρα έμεινε πέντε χρόνια μόνη. Ύστερα μετάνιωσε κι έκαναν άλλα τέσσερα παιδιά. Για να τον συγχωρήσει ο Θεός, έχτισε πολλές εκκλησίες. Η Θεοδώρα έγινε αγία. Τον συγχώρησε κι όταν εκείνος πέθανε, έφτιαξε αυτό το μοναστήρι κι έγινε καλογριά προσφέροντας μεγάλο έργο".

Ένα ένα μας δείχνει τα τμήματα του ναού που είναι τουλάχιστον από τρεις χρονικές περιόδους. Εκεί βρίσκεται και ο μαρμαρόγλυπτος τάφος της αγίας, ένα κόσμημα πηγής ιαμάτων μέχρι σήμερα. Δεξιά και αριστεραά του Ιερού πάνω από τις δύο κολώνες εικονίζονται δυο πρόσωπα, αριστερά του αγίου Γεωργίου και δεξιά του αγίου Δημητρίου. Θα πρέπει να ήταν του άη Γιώργη ο ναός. Και τα δύο πρόσωπα είναι μοναδικά στην γλυκύτητά τους. Τους πρώτους αιώνες ήταν πολύ γλυκά τα πρόσωπα των αγίων, μετά άρχισαν να γίνονται αυστηρότερα, σχολιάζει ο νεωκόρος. Μοιαζουν με υδατογραφίες παιδικές και παιδικά τα ίδια. Θυμίζουν λίγο τα φαγιούμ σε πιο απαλές αποχρώσεις που μάλλον οφείλονται στην πατίνα των αιώνων.

Στην δεξιά κόγχη εκτίθεται προς προσκύνηση το λείψανο της αγίας μέσα σε λάρνακα.

Μετ'α την ξενάγηση κι αφού συζητούμε θίγοντας γενικότερα θέματα γύρω απ' την ναοδομία και την ιστορία, ο γλυκός νεωκόρος μου λέει πως τελείωσε τη ιερατική σχολή του Βελά και όταν πριν έξι μήνες ζήτησαν νεωκόρο προσεφέρθη κι έτσι εργάζεται πλέον σ ' αυτόν τον ναό. Φτάνει η ώρα να τον κλείσει. Κοντοστέκεται. Διστάζει. "Κυρία" μου λέει "σας πειράζει να κάνοουμε το Απόδειπνο;". "Να με πειράζει; Τι λέτε; Με πολλή χαρά!" Οι δυο του φίλοι στέκονται δίπλα του, εγώ απέναντι. Πριν κλειδώσει, βγαίνει στην αυλή να ποτίσει τις γλάστρες. Τον ρωτω το όνομά του. "Θεόδωρος" "Δώρο του Θεού;" "Μακάρι..". Κλειδώνοντας την εκκλησία μας προτείνει να μας ανοιξει άλλη μία εκκλησία λίγο παραπέρα. "Θέλτε να δείτε τον άγιο Βασίλειο;" "Τον άγιο Βασίλειο δε θα θέλω να δω; Είναι ο άγιός μου!"

Βασίζουμε στο καλντερίμι. Χαιρετά όλες τις γειτόνισσες. Άλλες του απαντούν κι άλλες όχι. Δε φαίνεται να του κάνει διαφορά. Την επόμενη μέρα το πρωί πριν φύγουμε απ' την Άρτα για τα Γιάννενα ξαναπερνώ να τραβήξω φωτογραφίες που μέσα στον θαυμασμό της προηγούμενης μέρας ξέχασα, και να τον χαιρετίσω. Φεύγοντας τον ακούω να με φωνάζει: "Κυρία Βασιλική, περιμένετε να σας δώσω κάτι". Τρέχει και μου φέρνει ένα βιβλιαράκι με τον βίο της αγίας. Πλημμυρίζω χαρά κι ευγνωμοσύνη που συναπαντήθηκα μ' αυτόν τον άνθρωπο. Η αγία Θεοδώρα φαίνεται πως ήθελε να την φροντίζει ο Θοδωρής της. Γιατί τα όνόματα έχουν σημασία κι η χάρη των αγίων σε όσους φέρουν το όνομά τους χαρίζεται πλουσιοπάροχα, -είτε το γνωρίζουν αυτοί είτε όχι. Την ευχούλα της αγίας να έχουμε. Πολιούχος της Άρτας είναι. Ας μεριμνά για τους Αρτηνούς και για όλους μας.

Στο βιβλιαράκι διαβάζω τον εκτενή και συγκλονιστικό βίο της αγίας που εδώ θα γράψω περιληπτικά.  Ήτανε γόνος της μεγάλης και επιφανούς οικογένειας των Πετραλυφα. Ο πατέρας της, Ιωάννης, κατείχε τον τίτλο του Σεβαστοκράτορα και ήταν διοικητής της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας. Η Θεοδώρα γεννιέται γύρω στα 1210 και ανατρέφεται από τους ενάρετους γονείς της "εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου". Μένει από μικρή ορφανή από πατέρα και την κηδεμονία της αναλαμβάνει ο Δούκας της Ηπείρου Θεόδωρος,  ο οποίος αφού καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη, νικιέται σε πόλεμο απ' τους Βουλγάρους και τυφλώνεται από τον βασιλιά τους Ασάν. Κατόπιν ο Ασάν καλεί τον ανιψιό του Θεόδωρου, Μιχαήλ, να αναλάβει τη διοίκηση του κράτους που του άφησε ο πατέρας του, Μιχαήλ Α΄ Άγγελος Κομνηνός.

Ο Μιχαήλ πηγαίνοντας προς την Άρτα περνά από τα Σέρβια της Κοζάνης που ήταν τότε ισχυρό φρούριο σε σημαντική στρατηγική θέση. Εκεί συναντά τη Θεοδώρα και εντυπωσιασμένος από την ομορφιά και την ευγένειά της τη ζητάει σε γάμο. Παντρεύονται στα Σέρβια γύρω  στα 1230 και με λαμπρή συνοδεία έρχονται στην Άρτα την οποία ο Μιχαήλ κάνει πρωτεύουσα του κράτους του.

 Η νεαρή Δούκισσα γίνεται η πρώτη κυρία του Δεσποτάτου της Ηπείρου, ο Μιχαήλ φροντίζει για την εδραίωση και επέκταση του κράτους του. Ύστερα από τη γέννηση του πρώτου τους γιου, του Νικηφόρου, ο Μιχαήλ παρασύρεται σε πορνεία με την Αρτηνή αρχόντισσα Γαγγρινή που κατορθώνει με μάγια να τον σκλαβώσει και να βάλει στην ψυχή μίσος για τη γυναίκα του. Τη διώχνει απ' τα ανάκτορα και η Θεοδώρα παίρνει τα βουνά και τα λαγκαδια με το μικρό γιο της κυνηγημένη από τον Μιχαήλ. Για πέντε χρόνια καταδιώκεται και κρύβεται, φτωχή, πεινασμενη, ταλαίπωρη. Κακός λόγος απ' το νου της δε βγαίνει. Καμία ανθρώπινη συμπαράσταση δεν έχει. Μοναδικό της καταφύγιο είναι η προσευχή στο Θεό στον Οποίο εναποθέτει όλες της τις ελπίδες. Στο τέλος βρίσκει καταφύγιο και παρηγοριά κοντά στον ιερέα της Πρενήστας και μια μέρα που μαζεύει λάχανα για να φάει αυτή και το παιδί της, τη συναντά ο ιερέας και επίμονα τη ρωτά να του πει επιτέλους ποια είναι. Έτσι αποκαλύπτει την ταυτότητά της.
Οι ευγενείς άρχοντες της Άρτας δυσανασχετούν με την έκλυτη ζωή του Μιχαήλ και την αλαζονεία της Γαγγρινής που τη διώχνουν απ' τα ανάκτορα. Τότε ο Μιχαήλ έρχεται στα συγκαλά του, αηδιάζει από τις αμαρτίες του και στέλνει έμπιστους ανθρώπους να βρουν τη γυναίκα του. Έτσι αρχίζει μια νέα ζωή γεμάτη μετάνοια. Η πόλη λαμπρύνεται με έργα πίστης, ναούς και μοναστήρια και φιλανθρωπίας για τον αγαπημένο λαό της Θεοδώραας. Το ζευγάρι αποκτά άλλα τέσσερα παιδιά, τον Ιωάννη, τον Δημήτριο (Μιχαήλ), την Ελένη και την Άννα.
Μετά από σαράντα πέντε χρόνια ο Μιχαήλ πεθαίνει και η Θεοδώρα για τα επόμενα δέκα της ζωής της ενδύεται το μοναχικό σχήμα ζώντας στη μονή του Αγίου Γεωργίου που ιδρύει. Προστατεύει τις χήρες και τα ορφανά, παρηγορεί τους θλοβομένους, είναι κοντά σε κάθε πονεμένο άνθρωπο.
Προγνωρίζει το θάνατό της και παρακαλεί τον Θεό και τον άη Γιώργη να της δώσουν άλλους έξι μήνες ζωής για να τελειωσει τα έργα στο μοναστήρι. Έτσι και γίνεται. Λίγο πριν κλείσει τα μάτια της συμβουλεύέι για τελευταία φορά τις αδελφές και παραδίδει το πνεύμα της στον Κύριο το 1280.
Κάθε χρόνο, την επομένη των αγίων Πάντων η τοπική εκκλησία της Άρτας εορτάζει κατά παράδοση την Ανακομιδή των λειψάνων της. Μέχρι σήμερα η λαμπρότερη μέρα της πόλεως που έχει ως πολλιούχο την αγία, είναι η γιορτή της, την 1η Μαρτίου. Είναι μέχρι σήμερα η βασίλισσα της Άρτας.

Ἀπολυτίκιον

Ήχος γ΄.

Των βασιλίδων το κλέος, ασκητριών τε αγλάϊσμα, της Ακαρνανίας το εύχος και ιαμάτων ρείθρον ακένωτον` των λυπουμένων και πτωχών την προστάτιν, την ακτίνος δίκην την Αιτωλίαν πάσαν καταφωτίζουσαν` επώνυμον την όντως δωρεών των του Θεού, την πάνσεπτον και οσίαν Θεοδώραν την Βασίλισσαν, δεύτε οι Αρταίοι πάντες πιστώς συνελθόντες ύμνοις τιμήσωμεν` αυτή γαρ αενάως υπέρ ημών ου παύει πρεσβεύουσα.

Ἕτερον Ἀπολυτίκιον

Ἦχος α’. Τῆς ἐρήμου πολίτης.

Βασιλείου ἀξίας παριδοῦσα τὴν εὔκλειαν, ἐγκρατείᾳ καὶ πόνοις καὶ ἀσκήσει ἐβίωσας, καὶ θείων ἐπληρώθης δωρεῶν, Ὁσία Θεοδώρα ἀληθῶς. Διὰ τοῦτό σε ἡ Ἄρτα χαρμονικῶς, γεραίρει ἀνακράζουσα· δόξα τῷ σὲ δοξάσαντι Χριστῷ, δόξα τῷ σὲ στεφανώσαντι, δόξα τῷ ἐνεργοῦντι διὰ σοῦ, πᾶσιν ἰάματα.

Κοντάκιον

Ἦχος β’. Τοὺς ἀσφαλεῖς.

Βασιλικὴν τιμὴν καὶ δόξαν καταλέλοιπας, καὶ ἐν ἀσκήσει τὴν ζωὴν διήνυσας, Θεοδώρα παμμακάριστε, γέρας τῆς Ἄρτης καὶ διάδημα· διό σου τῇ σεπτῇ θήκῃ προσπίπτοντες, ἁγιασμὸν ἐκ ταύτης κομιζόμεθα, ὑμνοῦντες Χριστὸν τὸν σὲ δοξάσαντα.

Μεγαλυνάριον

Χαίροις βασιλίδων ἡ καλλονή, χαίροις τῶν Ἀρταίων, ἐγκαλώπισμα ἱερόν· χαίροις δωρημάτων, ταμεῖον οὐρανίων, Ὁσία Θεοδώρα, ἀξιοθαύμαστε.