"Από τις δυο πλευρές του Αιγαίου" - παρουσίαση

Αργά ή γρήγορα η αλήθεια έρχεται στο φως. Κάποτε έρχεται κι από τις δυο όψεις της, όπως στην περίπτωση του συγκεκριμένου ντοκυμαντέρ, μετά το άνοιγμα σφραγισμένων για χρόνια αρχείων.

Οι εικόνες ακόμη ρέουν στα μάτια μου και οι λέξεις ηχούν σαν σφυριά στ’ αφτιά μου.  Αυτό που οι εκατέρωθεν του Αιγαίου πολιτικοί, Βενιζέλος και Κεμάλ, λεπτεπίλεπτα ονόμασαν “Ανταλλαγή των πληθυσμών”, σαν να έδιναν όνομα στα κομμάτια μιας τούρτας, όπου απλώς ξεχώριζαν το παντεσπάνι από τη σαντιγύ της, τα ντοκουμέντα το αποκαλύπτουν ως απανθρωπία της πολιτικής που διχάζει λαούς, που για χρόνια ζούσαν αρμονικά. Οι ηχηρές τους λέξεις μεταφράστηκαν σε αμέτρητο πόνο, αναρίθμητο θάνατο, ανερμάτιστη νοσταλγία. Και τώρα, εμείς βλέπουμε τα απορημένα κι ανήμπορα πρόσωπα των προσφύγων, τους μπόγους, τα ξυπόλητα πόδια τους. Βλέουμε τα μιλιούνια των ανθρώπων στοιβαγμένα στην προκυμαία της Σμύρνης ν’ αναζητούν με αγωνία τρόπους διαφυγής. Την πορεία προς τα τάγματα εργασίας. Είναι όλα μπροστά μας με στοιχεία αδιάσειστα. Κι επιτέλους, κατανοούμε, συμμεριζόμαστε, συμπάσχουμε και διδασκόμαστε. Πονάμε.

Εξαιρετικοί επιστήμονες από Ευρώπη και Αμερική αναλύουν τα γεγονότα, αλλά πλάι τους και απόγονοι των προσφύγων αφηγούνται τις τραγικές προσωπικές ιστορίες των παππούδων τους. Τούρκοι που μιλούν ελληνικά, Έλληνες που μιλούν τουρκικά, κι όλοι νοσταλγοί της πατρίδας απ’ την οποία ξεριζώθηκαν. Πολύ πιο βίαια οι Έλληνες, αδίκως όμως και οι Τούρκοι. Το ντοκυμαντέρ δείχνει όλη την πορεία των προσφύγων, Ελλήνων και Τούρκων, από το διωγμό τους μέχρι την εγκατάστασή τους στη νέα τους “πατρίδα’. Τον τρόμο, την αγωνία, το πένθος, τον αγώνα για ζωή, την αφιλόξενη υποδοχή στην νέα “πατρίδα” που δεν έγινε ποτέ πατρίδα τους, κι ας πήγαν Έλληνες στην Ελλάδα και Τούρκοι στην Τουρκία. Τι μ’ αυτό; Και οι μεν και οι δε, νοσταλγούσαν τον τόπο τους. Έβλεπαν τον κόσμο μέσα από τον ίσκιο της ροδιάς του δικού τους κήπου, γεύονταν τις γεύσεις μέσα απ’ τα κηπευτικά που είχαν στο δικό τους μπαξέ, μύριζαν τον αέρα μέσα από το γιασεμί της αυλής τους. Κι όταν αυτά έμειναν πίσω, πίσω έμειναν κι οι καρδιές, κι η ζωή τους. Τι είναι ο άνθρωπος; Δεν είναι ό, τι ζυμώνεται κάθε στιγμή μαζί του από τότε που αυτός υπάρχει; Και τι είναι ο ξεριζωμένος, ο πρόσφυγας; Δεν είναι ό, τι χωρίζεται απ’ τη ζύμη του, απ’ αυτό που τον έφτιαξε άνθρωπο, -πλούσιο ή φτωχό, μικρή σημασία έχει. Βλέπουμε τη Σμύρνη να καίγεται, τους Συμμάχους να πετούν ζεμαστιστό νερό στους Έλληνες που ήθελαν ν’ ανέβουν στα πλοία τους, αλλά αυτοί είχαν εντολή να μην πάρουν κανέναν. Και πάίρνουμε μια γεύση αληθινή, πικρά αληθινή, για τα παιχνίδα που παίζουν οι πολιτικοί εις βάρος των λαών. Πλήθη ανθρώπων που αντιμετωπίστηκαν σαν κοπάδια ζώα, γιατί αποφασίστηκε η διαβόητη  “εθνοκάθαρση”. Φύλαγέ μας Θεέ, από την καθαρότητα…  

Συγκλονιστικό το ντοκυμαντέρ, και παράλληλα, σοβαρό, ψύχραιμο, τρυφερά  ανθρώπινο. Με μια ελπίδα για τις επόμενες γενιές που δε θέλουν άλλους πολέμους, όχι άλλη κάθαρση…

Όπως αναφέρεται στο πρόγραμμα της προβολής (http://www.filmfestival.gr/default.aspx?lang=el-gr&page=595&movieid=282)” “Η σκηνοθέτης Μαρία Ηλιού και ο ιστορικός Αλέξανδρος Κιτρέφ, μετά το έργο “Σμύρνη: η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης 1900-1922”, παρουσιάζουν το δεύτερο μέρος με τίτλο “Από τις δύο πλευρές του Αιγαίου” σε σχέση με το Διωγμό και την Ανταλλαγή των πληθυσμών της Τουρκίας και της Ελλάδα το 1922-1924, φέρνοντας στο κοινό “κλειστά” αρχεία από την Αμερική και την Ευρώπη, αλλά και μια ένα οπτική.

Τα παιδιά και τα εγγόνια των ελληνορθοδόξων και μουσουλμάνων προσφύγων μπορούν να διηγηθούν από κοινού τις ιστορίες τους. αυτή είναι η πρόταση του έργου. Την ισοτορία και από τις δύο πλευρές, όχι τη μισή.

Ιστορικοί από την Αμερική, την Ευρώπη, την Ελλάδα και την Τουρκία μιλούν, όπως και πρόσφυγες πρώτης δεύτερης και τρίτης γενιάς και από τις δύο πλευρές του Αιγαίου τις προσωπικές τους ιστορίες. Μικρά Ασία, Πόντος, Καππαδοκία, Β.Ελλάδα και Κρήτη. Η Καλλιόπη, κόρη ελληνορθόδοξων προσφύγων από την Καπαδοκία, διηγείται τηςν ιστορία της στα Τουρκικά, και ο Husnu, γιος μουσουλμάνων προσφύγων από την Κρήτη, τη δική του στα Κρητικά.

Το ντοκυμαντέρ σταχυολογείται από σπάνιο φωτογραφικό και κινηματογραφικό υλικό από αρχεία της Αμερικής και της Ευρώπης. Άγνωστες εικόνες του διωγμού και της Ανταλλαγής από αρχεία της Library of Congress του Πανεπιστημίου του Princeton, του Ερυθρού Σταυρού της Γενεύης, του Αμερικάνικου Ερυθρού Σταυρού, του Save the children Fund, Albere Kahn Fondation, του πανεπιστημίου της Minnesota, αλλά και άλλων ιδρυμάτων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Επίσης, για πρώτη φορά θα δούμε μερικές από τις χαμένες φωτογραφίες του μεγάλου Αμερικανού φωτογράφου

Lewis Hine, εικόνες από το κλειστό για χρόνια αρχείο του Near East Reilef καθώς και φιλμικό υλικό από την χαμένη ταινία της YMCA που κινηματογραφήθηκε το 1922 στη Μικρά Ασία και την Ελλάδα και η οποία προέρχεται από το αρχείο Robert Davidian. Το άγνωστο οπτικό αρχειακό υλικό διασώθηκε από τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό ΠΡΩΤΕΑΣ & PROTEUS NYINC και τους χορηγούς του.

Δημοσιεύτηκε στο : http://www.toportal.gr/?i=toportal.el.politismos&id=121