Labels

Thursday, December 20, 2007

Ακίρα Κουροσάβα: "Δεν θυμώνω. Δεν έχω χρόνο να θυμώσω με οποονδήποτε"



Βατανάμπε είναι το όνομα του πρωταγωνιστή της ταινίας του Ακίρα Κουροσάβα 'Ο Καταδικασμένος'. Είναι ένας άνθρωπος που εργάζεται τριάντα χρόνια ως προϊστάμενος του τμήματος της γραμματείας στο Δημαρχείο. Τριάντα χρόνια σφραγίζει έγγραφα που προωθούν τα αιτήματα των πολιτών από το τμήμα του σε άλλα τμήματα. Αιτήματα που μέσα στο χάος της γραφειοκρατίας και της ανευθυνότητας, σχεδόν ποτέ δεν τυγχάνουν λύσης. Τριάντα χρόνια σφραγίζει κοιτώναντας κάθε τόσο το ρολόι του για να δει αν πλησιάζει η ώρα να σχολάσει απο τη δουλειά του. Ο γιος του ήταν μικρός όταν η γυναίκα του πέθανε. Τον μεγάλωσε μόνος του και τώρα πια είναι παντρεμένος και ζούνε και οι τρεις στο ίδιο φτωχικό σπίτι.
Τον τελευταίο καιρό έχει προβλήματα με το στομάχι του. Πηγαίνει και βγάζει μια ακτινογραφία. Ένας άνθρωπος στην αίθουσα αναμονής, ως προάγγελος του θανάτου του, του λέει πως αν του πουν πως έχει έλκος σημαίνει πως έχει καρκίνο και του απομένουν λίγοι μήνες ζωής. Οι γιατροί όντως του λένε πως έχει έλκος και καταλαβαίνει πως του λένε ψέμματα. Ξαφνικά αποκαλύπτεται το μεγάλο κενό της ζωής του, ένα κενό τριάντα χρόνων όπου δεν ζούσε, απλά άφηνε τον χρόνο να περνάει.
Αρχίζει να πίνει. Παρατάει την δουλειά και γυρνά τις νύχτες ψάχνοντας τρόπο να ζήσει τον λίγο χρόνο που του απομένει. Συναντά έναν συγγραφέα και του εξομολογείται το αδιέξοδό του. Το αδιέξοδο του συνίσταται κυρίως στο γεγονός πως ανακαλύπτει ξαφνικά ότι δεν ξέρει πώς είναι να ζεις αληθινά την ζωή. Ο συγγραφέας τον παίρνει από το χέρι κι αρχίζει και τον γυρνά στα νυχτερινά μαγαζιά δείχνοντας του μια σχεδόν πατρική στοργή. Παίζουν ηλεκτρονικά, πηγαίνουν σε στριπτιζάδικα, τρώνε, πίνουν και όλα αυτά είναι περάσματα φευγαλέα που φαίνεται να μην αγγίζουν την ψυχή του. Ξαφνικά συναντά στο δρόμο μια κοπέλα από το γραφείο και προσκολλάται σ' αυτήν δείχνοντας της μεγάλη γενναιοδωρία καθώς έχει σηκώσει από την τράπεζα όσα χρήματα μάζευε μια ζωή. Κρέμεται από την δροσιά της και το χαμόγελό της και το μόνο που ζητά είναι να είναι δίπλα της, να την βλέπει και να την ακούει. Προσπαθεί να καταλάβει τι είναι αυτό που της δίνει χαρά και χαμόγελο και βλέπει πως δεν είναι τίποτα πιο συγκεκριμένο από τα νιάτα και την υγεία της. Πάνω που απελπίζεται ένα εσωτερικό φως τον φωτίζει. Την εγκαταλείπει αποφασισμένος να κάνει κάτι. Για πρώτη φορά μετά από τόσα χρόνια κάτι να κάνει.
Επιστρέφει στην δουλειά χωρίς να εξηγήσει σε κανέναν τίποτα για την αρρώστια του. Ανασύρει από τις στίβες των αιτήσεων που είχε σφραγίσει, την τελευταία αίτηση που υπέγραψε πριν αποχωρίσει και που αφορούσε το άιτημα κάποιων γυναικών να μετατραπεί μια ελώδης περιοχή που έφερνε αρρώστιες, σε πάρκο για τα παιδιά τους. Πηγαίνει καi βλέπει το άθλιο αυτό μέρος. Επιστρέφει στο γραφείο και αρχίζει να παίρνει ένα ένα τα τμήματα της υπηρεσίας του από προϊστάμενο σε προϊστάμενο μέχρι να υπογραφεί το χαρτί από τον δήμαρχο. Χτυπάει όλες τις πόρτες σαν ζητιάνος. Το σώμα του λίγο λίγο ολοένα καμπουριάζει. Το βλέμμα του προεκτείνεται σε χώρο πέρα από τον ρεαλιστικό. Το πρόσωπο του γίνεται σαν ένα γλυπτό που μεταμορφώνεται όλο σε δυο μάτια τεράστια που καρτερικά και πεισματικά περιμένουν να γίνει το ανέφικτο: το έλος να γίνει παιδική χαρά. Δεν φεύγει από το κάθε τμήμα παρά μόνο όταν δεήσει ο κάθε προϊστάμενος να υπογράψει. Και υπογράφουν γιατί βαριούνται να τον βλέπουν. Κανεις δεν καταλαβαίνει την εμμονή του, καθένας φτιάχνει και το δικό του σενάριο στο μυαλό του. Το πάρκο αρχίζει να πραγματοποιείται κι αυτός πηγαίνει και το παρακολουθεί κοιτώντας το σαν παιδί του που κάνει τα πρώτα του βήματα στη ζωή.
Κάποια στιγμή κατεβαίνοντας τα σκαλιά του Δημαρχείου του λέει ο συνεργάτης του Όνο:
Αρκετά πια. Δυο βδομάδες τώρα τρέχεις. Τουλάχιστον θα μπορούσαν να σου πουν αν έχουν τα απαραίτητα χρήματα ή όχι. Σου φέρονται άσχημα. Θα είχες δίκιο να θυμώσεις έτσι που σε προσβάλλουν.
Ο Βατανάμπε απαντά:Δεν θυμώνω. Δεν έχω χρόνο να θυμώσω με οποιονδήποτε.
Όλοι τον παρεξηγούν. Ακόμα και ο μονάκριβος γιος του νομίζει πως ο πατέρας του τρώει τα λεφτά του με μια γυναίκα και μάλιστα πολύ νεότερη. Προσπαθεί να του εξηγήσει, αλλά δεν τα καταφέρνει. Ο γιος του ήδη νομίζει πως γνωρίζει την αιτία της αιφνίδιας αλλαγής και δεν υποψιάζεται καν την τραγικότητα των στιγμών που ζει ο πατέρας του. Στην μεγάλη σκηνή της κηδείας από όπου γίνονται και όλα αυτά τα φλας μπακ στην ζωή του Βατανάμπε, όλοι οι υπάλληλοι ερμηνεύουν καθένας με αυτό που ο ίδιος είναι την συμπεριφορά του μακαρίτη. Ο δήμαρχος καμαρώνει για το έργο σαν να το έκανε ο ίδιος. Όλες οι αδυναμίες των παρισταμένων φορτώνουνται στον νεκρό ως υποθέσεις προς κατανόηση της ψυχοσύνθεσής του. Μπαίνουν οι γυναίκες της περιοχής που έγινε το πάρκο και είναι οι μόνες που τον θρηνούν με ειλικρίνεια και μεγάλη ευγνωμοσύνη. Στο τέλος μπαίνει ένας αστυνομικός. Ομολογεί σε όλους πως ήταν εκεί το βράδυ που πέθανε.
Εκεί, στην παιδική χαρά έκανε κούνια. Δεν τον συνέλαβε παραβαίνοντας το καθήκον του, γιατί τον είδε τόσο ευτυχισμένο που του φάνηκε παράξενος. Ο Βατανάμπε πεθαίνει κάνοντας κούνια. Χιονίζει. Κι αυτός πεθαίνει τραγουδώντας.


Επιμονή ακόμα και ανάεσα στα δόντια του εχθρού, είχε πει ο Noel Burch, για τους ήρωες του Κουροσάβα. Αντί να μεταμορφώσουμε την κοινωνία ας αλλάξουμε πρώτα τον άνθρωπο, ήταν η στάση που είχε για τη ζωή ο αυτοκράτορας του ιαπωνικού κινηματογράφου. Ο 'Καταδικασμένος' είναι η 14η ταινία του, γυρισμένη το 1952, αμέσως μετά τον 'Ηλίθιο' του Ντοστογιέφσκι.

Για λόγους παντελώς ανεξιχνίαστους αυτό το ποστ το αφιερώνω στον φίλο μου Μάρκελλο Πιράρ.

11 comments:

  1. Ακόμα και σε λίγες μόνο μέρες μπορούμε να βάλουμε ένα (+) στη ζυγαριά της παρουσίας μας εδώ.
    Εκείνο που μετράει είναι το ισοζύγιο που αφήνουμε όταν φεύγουμε να είναι θετικό. Είναι και μια μορφή αθανασίας αυτό. Με την προσπάθεια των τελευταίων ημερών πέρα από τη χαρά του αγώνα για κάτι δημιουργικό πού βίωσε, το όνομά του και η παρουσία του σε αυτό τον κόσμο συνέχισαν να υπάρχουν μέσα από αυτό που άφησε.

    ReplyDelete
  2. "Στην μεγάλη σκηνή της κηδείας... όλοι οι υπάλληλοι ερμηνεύουν καθένας με αυτό που ο ίδιος είναι την συμπεριφορά του μακαρίτη"
    Έτσι ακριβώς γίνεται και στην αληθινή ζωή. Όπως επίσης και το γεγονός ότι στις κηδείες λίγοι είναι αυτοί που κλαίνε πραγματικά και μόνο για το νεκρό. Συνήθως κλαίνε γιατί θυμούνται κάποιον δικό τους που έχουν χάσει ή για κάποιον άλλο λόγο... Μπορεί να ακούγεται σκληρό, αλλά έτσι νομίζω ότι είναι....
    Το έργο πάντως πρέπει να είναι πολύ συγκινητικό. Και η συμπεριφορά του Βατανάμπε έχει έναν αέρα αισιοδοξίας, γιατί δείχνει ότι ίσως και να υπάρχει η ελπίδα της μετάνοιας ακόμα και για τους πιο αμετανόητους. Και η λύτρωση της ψυχής που τραγουδάει κάνοντας κούνια την πιο μεγάλη ώρα είναι η καλύτερη απόδειξη!

    ReplyDelete
  3. Είναι ωραίο αυτό που λες @Sot και το αισθάνομαι κι εγώ έτσι. Ξέρεις, όπως παρουσιάζεται αυτός ο άνθρωπος είναι σαν ένας ουδέτερος άνθρωπος ψυχικά και πνευματικά. Δεν ήταν ούτε καλός ούτε κακός, μάλλον ουδέτερος. Και γελάω τώρα, γιατί προχθές μετά από μία παράσταση που είδαμε με τα παιδιά και τη συζητούσαμε, μου είπαν για τον πρωταγωνιστή του έργου που είδαμε, το ακριβώς αντίθετο και ίδιο: Αυτός, λέει, ήταν και κακός και καλός, δηλαδή ήταν... ίσος! Άρα, τουλάχιστον σ' αυτές τις περιπτώσεις -που σίγουρα είναι παρακινδυνευμένο να το λέμε γιατί κατ' ουσίαν κανείς μας δεν γνωρίζει τα ισοζύγια ούτε της δικής του ψυχής-, το τι κάνει τις τελευταίες μέρες που του απομένουν είναι καθοριστικό και βέβαια όταν αφήνει και πίσω κάτι και μάλιστα τόσο ελπιδοφόρο και παρήγορο αφού αφορά τα παιδιά, είναι ένα συν σπουδαίο και μια μνήμη παρούσα ανά τους αιώνες.

    Αυτόν τον καιρό της ασθένειας μου άνοιξε αυτή η πόρτα που λες, του κινηματογράφου, μέσω του Κουροσάβα που είχα δει μονο τα επικά του έργα. Τώρα διαβάζω ό,τι σενάριο βρίσκω και μετά βλέπω και την αντίστοιχη ταινία, γιατί μ' ενδιαφέρει πάρα πολύ να δω πώς γράφεται το σενάριο και πώς μεταφέρεται στην οθόνη. Τα σενάριά του είναι σαν θεατρικά έργα. Και είδα τρεις μέχρι στιγμής ταινίες του Κουροσάβα, τον Κοκκινογένη, τον Τερζού Ουζάλα και τον Καταδικασμένο και βλέπω πως αυτός ο σκηνοθέτης έχει μια απίστευτη ισορροπία ανάμεσα στο αίσθημα και στο συναίσθημα, μια απλότητα μεγαλειώδη και όλα αποπνέουν μια βαθιά γαλήνη που έχω θαυμάσει για πρώτη φορά σε κινηματογραφικό έργο. Έχω χαρά μεγάλη που τον ανακαλύπτω!

    ReplyDelete
  4. Ναι, @Μπουτσούκα μου...
    Είναι συγκινητικό με μια έννοια όμως καθόλου συναισθηματική, αλλά βαθιάς σοφίας. Είναι τόσο λεπτές όλες οι αποχρώσεις του, τόσο ουσιαστικές οι σιωπές, τόσο γρήγορα τα περάσματα που έχουν συναίσθημα που δεν σ' αφήνει να χαθείς σ' αυτό και να πνιγείς ενδεχομένως.
    Η σκηνή με την κούνια είναι θα έλεγα Παπαδιαμαντική εντελώς, μου θύμισε πολύ τον 'Έρωτα στα χιόνια' όπου ο ήρωας μεθυσμένος από το κρασί και τον νταλκά του για την γειτόνισσα που πριν τραγουδούσε, παραπατάει και πέφτει και τον σκεπάζει το χιόνι, και η χιών έγινε σινδών, όπως γράφει ο μεγάλος μας λογοτέχνης προφητεύοντας το δικό του χιονισμένο τέλος...

    Αχ, ωραία πράγματα παιδιά... καλό βραδάκι και με το καλό να ξημερώσουμε!

    ReplyDelete
  5. Τι όμορφο ποστ! Τι να πρωτοεπισημάνω, πολλά νοήματα, θίγει πολλά πράγματα που "καίνε". Να είσαι καλά Βασιλική, πάντα τέτοια να διαβάζουμε, με ουσία, μου έδωσες μια καταπληκτική ιδέα για το σκ που έρχεται! Θα ψάξω να το βρω θέλω πολύ να την δώ! Η φράση σου "Έχω χαρά μεγάλη που τον ανακαλύπτω!" ήταν αρκετή για να παροτρύνει!..

    ReplyDelete
  6. Γεια σου roadartist! Έστι μου έρχεται να σου πω, πως είσαι... 'καλός αγωγός της θερμότητας'!!!

    Σήμερα το πρωί άργησα στη δουλειά και φταίει ο Κουροσάβα. Γιατί με το που άνοιξα τα μάτια μου προσπαθουσα να καταλάβω κάτι για την ψυχή του Βατανάμπε και βυθίστηκα σε στοχασμούς. Νομίζω όμως πως κάτι κατάλαβα και λέω να το καταθέσω.
    Αυτά τα τριάντα χρόνια η ψυχή του είναι -νομίζω- σε αδράνεια. Είναι ακριβώς όπως αυτός ο βάλτος που με την δική του παρέμβαση θα μεταμορφωθεί μετά. Σίγουρα ο βάλτος δεν μπαίνει τυχαία μέσα στην υπόθεση. Η κινητοποίηση της αδρανούς ψυχής του γίνεται μόνο μπροστά στη θέα του επερχόμενου θανάτου του. Είναι η ίδια του η ψυχή που μεταμορφώνεται πρώτα σε παιδική χαρά και μετά ο φυσικός βάλτος. Όλο αυτό έχει μεγάλη σχέση με αυτήν την φράση που έβαλα πέρνοντάς την από το σενάριο και στον τίτλο: Δεν έχω χρόνο να θυμώσω με οποιονδήποτε. Αν δεν κάνω λάθος όμως, στην μετάφραση της ταινίας έλεγε: Δεν έχω χρόνο να μισήσω οποιονδήποτε. Κάτι μου λέει πως αυτή είναι και η σωστή μετάφραση.
    Και σκέφτομαι πως αν ζούμε την κάθε στιγμή μας κατ' αυτόν τον τρόπο, εφόσον ποτέ δεν γνωρίζουμε αν θα ζούμε την επόμενη στιγμή μας, τότε ίσως δεν μπορεί παρά να μεταμορφώνεται κάθε στιγμή μας... σε παιδική χαρά!

    Συνεχίζω. Πριν από λίγο τελείωσα μια άλλη ταινία του, τον Μεθυσμένο Άγγελο. Ίσως και γι' αυτην να τα πούμε σε ένα άλλο ποστ, γιατί αν αρχίσω τώρα δεν θα τελειώσω και θέλει αρκετό χρόνο να χωνέψω τι είδα και διάβασα.

    Καλό βραδάκι και συγνώμη για την φλυαρίαααααα...

    ReplyDelete
  7. Φίλοι μου, να μπείτε στο μπλογκ του @Σα που έχω στα λινκς μου και να δείτε τα βιντεάκια που ανεβάζει τελευταία, είναι υπέροχα, είναι υπέροχος! Έχει βρει τον καλύτερο τρόπο να μας μιλάει χωρίς να μας μιλάει!
    Καληνυχτούδια μας!

    ReplyDelete
  8. Με υγεία να χριστουγεννηθείτε!

    ReplyDelete
  9. Πολύ σοφά τα λόγια του πρωταγωνιστή.Και η ζωή μικρή και λίγη,και εμείς ασήμαντοι και ανόητοι,τη σπαταλάμε σε ασήμαντα πράγματα όπως δυσαρέσκειες και παρεξηγήσεις.Είναι που νομίζουμε προς στιγμήν πως είμαστε αιώνιοι.Ίσως να φταίει και το ότι πρέπει να βρούμε κάτι να γεμίσουμε το αόρατο κενό μας.
    Καλησπέρα,καλά Χριστούγεννα,Παπαδιαμαντικά!

    ReplyDelete
  10. Ευχαριστούμε @none μου!
    Με το καλό όλοι μας!

    ReplyDelete
  11. Ω! Τι ωραία ευχή ήταν αυτή, @Όλα θα πάνε καλά! Παπαδιαμαντικά Χριστούγεννα!!!
    Στρεφόμαστε σε τέτοια μεγάλα έργα γιατί μας βοηθούν βήμα βήμα να διαβούμε το κενό... ίσως το θέμα να μην είναι τελικά να το γεμίσουμε το κενό, αλλά να το περπατήσουμε...
    Καλά Χριστούγεννα!

    ReplyDelete

Σχόλια