Αποχαιρετώντας έναν άγγελο που τον έλεγαν Πολύκαρπο

Χαράματα Παρασκευής 21ης Μαϊου 2010, Κωνσταντίνου και Ελένης, άφησε την πνοή του ο Πολύκαρπος στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, μετά από ισχυρό εγκεφαλικό επεισόδιο που έπαθε την περασμένη Κυριακή. Το προηγούμενο βράδυ του Σαββάτου ήπιε το κρασάκι του στο δωμάτιό του στη Σχολή Τυφλών παρέα με τους αγαπημένους του φίλους, τον Βασίλη και τον Στέλιο. Ήταν χαρούμενος, πολύ χαρούμενος, και όταν διαπίστωσε πως είχε τελειώσει το κρασί είπε στον Στέλιο πως αύριο πρέπει οπωσδήποτε να πάει ν' αγοράσει καινούριο μπουκάλι. Λίγο μετά έπαθε το εγκεφαλικό, εντελώς αιφνίδια και χωρίς να έχει κανένα πρόβλημα υγείας. Είχε κάνει όλες τις γνωστές και συνήθεις εξετάσεις που έδειχναν έναν κατάγερο άνθρωπο στην ηλικία των εβδομήντα τεσσάρων χρονών.

Πέμπτη πρωί πληροφορήθηκα το εγκεφαλικό του. Ήταν μεγάλο το αιμάτωμα, είπε ο γιατρός, και σε περίπτωση που θα συνερχόταν θα έμενε σε αναπηρική καρέκλα. Είναι οι περιπτώσεις που δεν ξέρεις τι να ευχηθείς, δεν τολμάς να το πεις, να το εξωτερικεύσεις, δεν τολμάς ούτε να το σκεφτείς. Τυφλός, κωφός και σε αναπηρικό καροτσάκι; Ήταν πολύ για να το ευχηθείς. Το βράδυ πριν κοιμηθώ και καθώς προσευχόμουν, μ' έναν τρόπο ακατανόητο ένιωθα πως φεύγει και τη λύπη συνόδευε η χαρά. Το πρωί είδα την αναπάντητη κλήση του κοινού μας φίλου και κατάλαβα πως ο Πολύκαρπος είχε ήδη φύγει. Μιλήσαμε με τον φίλο και το επιβεβαίωσε.

Πέρασα αμέσως μετά την δουλειά μου από τη Σχολή Τυφλών. Είχε έρθει ο αδερφός του, από την Κρήτη και ήθελα να τον γνωρίσω και να μάθω και κάτι τις περισσότερο από όσα ήδη γνώριζα γι' αυτόν τον σπάνιο άνθρωπο, στον οποίο αφιέρωσα ένα κεφάλαιο στο βιβλίο μου "Σε τέμπο κόκκινο", και που πολύ αγάπησα. Δεν τον βρήκα τον αδερφό του, έτρεχε για τις τελευταίες εκκρεμότητες, έμαθα όμως από φίλους του τα παρακάτω, που δεν γνώριζα και νομίζω πως έχει νόημα να καταθέσω.

Η οικογένειά του, πρόσφυγες από το Ικόνιο στη Δράμα. Γεννιέται πρώτα η μεγάλη αδερφή, μετά δεύτερος ο Πολύκαρπος και μετά από οχτώ χρόνια o αδερφός του. Τον πατέρα τους τον σκοτώνουν οι Βούλγαροι. Λίγο μετά, υπολογίζουμε γύρω στα εφτά του, ο Πολύκαρπος, που ήταν ένα υγιέστατο παιδί, παθαίνει μηνιγγίτιδα. Χάνει την όραση και την ακοή. Πάνω που κατακτά τον λόγο, χάνει και τον λόγο. Μέσα στις συνθήκες των πολέμων, της φτώχιας και της ανημπόριας, της φοβερής ανέχειας, και ποιος ξέρει για πόσους άλλους λόγους, η μητέρα τους αφήνει την μεγάλη κόρη ψυχοκόρη σε μια οικογένεια, τον Πολύκαρπο σ' ένα ίδρυμα της Δράμας, πιθανόν ορφανοτροφείο, και φεύγει για την Κρήτη όπου μάλλον έχει κάποιους συγγενείς εκεί απ' την πατρίδα, μόνον με τον μικρό γιο της, στον οποίο δεν αναφέρει καθόλου την ύπαρξη του μεγαλύτερου αδερφού του.

Αυτός θα μάθει για τον αδερφό του μονον όταν έρχεται η ώρα να πάει στον στρατό. Τότε, προκειμένου να υπηρετήσει μειωμένη θητεία ως προστάτης οικογένειας, του το λέει η μητέρα του. Κάνει τη θητεία του και μόλις τελειώνει, επισκέπτεται αμέσως τη Σχολή Τυφλών Θεσσαλονίκης. Έχει κλείσει το ίδρυμα της Δράμας και γύρω στο 1946-7 έχει ανοίξει η Σχολή Τυφλών στην οποία κάποιος άγνωστος άνθρωπος μεριμνά να μεταφερθεί αμέσως ο Πολύκαρπος. Όσο ζούσε στο ίδρυμα της Δράμας, η μάνα του φεύγοντας ζήτησε από μια γνωστή της γυναίκα να πηγαίνει πότε πότε και να τον επισκέπτεται.

Είναι λίγο περισσότερο από δέκα χρονών όταν φτάνει στη Σχολή Τυφλών ο Πολύκαρπος. Χωρίς κανέναν συγγενή, χωρίς φως, χωρίς ακοή, χωρίς γλώσσα. Ένα πανικοβλημένο παιδί. Οι Φιλάνθρωποι, όπως ονομάζονταν αυτοί που την ίδρυσαν, φροντίζουν να έρθει από την Αμερική μια δασκάλα που γνωρίζει το σύστημα των τυφλοκωφών, η οποία αναλαμβάνει τον μικρό Πολύκαρπο και δουλεύει για πολλά χρόνια μαζί του, μαθαίνοντάς του την γλώσσα της αφής, αλλά εκ των υστέρων και το Μπράιγ. Αυτή γίνεται μάνα, αδερφή, φίλη του. Γίνεται η είσοδός του στον κόσμο της επικοινωνίας, της ζωής. Μαθαίνει και τα κεφαλαία γράμματα της αλφαβήτας που σχηματίζει στις παλάμες όσων δεν γνωρίζουν τη γλώσσα του, προκειμένου να επικοινωνεί με όλους. Μαθαίνει επίσης απέξω όλο το εορτολόγιο. Αρκεί να του πεις ένα όνομα, ακόμα και το πιο ασυνήθιστο και να σου πει πότε ακριβώς γιορτάζει. Μεγαλώνοντας εκπαιδεύεται στην τέχνη του αργαλειού και γίνεται μεγάλος μάστορας. Ξεχωρίζει τις χρωματιστές κλωστές από την αφή. Έτσι διαμορφώνεται στον άνθρωπο-αφή. Φτιάχνει περίφημα υφαντά, εκ των οποίων έχω την τύχη να έχω δύο πετσέτες κουζίνας που κάποτε αγόρασε από μια έκθεση της σχολής -όταν η σχολή είχε πλήθος εργαστηρίων που κατόπιν διακόπηκαν-, ο φίλος μου Αποστόλης που μου τα χάρισε. Από αυτή τη δουλειά συνταιοδοτείται.

Δεν μου είναι καθόλου εύκολο να μιλήσω γι' αυτήν την τεράστια φυσιογνωμία, την ανυπέρβλητη προσωπικότητα, αυτόν τον άνθρωπο που ήταν όλος φως και χαρά, χιούμορ, φροντίδα και μέριμνα για όλους τους τυφλούς της σχολής και πολύ παραπάνω για τα μικρά παιδιά. Η τρομακτική του αντίληψη δεν περιγράφεται. Μπορούσες να τον κάνεις σβούρα, όπως μου περιέγραφε ένας φίλος του, και στο τέλος να σε οδηγήσει εκεί που ήθελες χωρίς να χάσει καθόλου τον προσανατολισμό του. Σηκωνόταν χαράματα και έφτιαχνε τους καφέδες για τους φίλους του, βάζοντας τον δείχτη του χεριού στο σωστό σημείο για να αντιλαμβάνεται πότε φουσκώνει. Ξύριζε και κούρευε τους τυφλούς κι αν κανείς κουνιόταν έδινε και καμιά σφαλιάρα έχοντας πλήρη επίγνωση της επικυινδυνότητας του ξυραφιού. Ο ίδιος ήταν πάντα κοκέτης, με τα λακόστ του και τα καολλαρισμένα του παντελόνια. Ήταν ο νοικοκύρης της σχολής. Μάζευε τα ξεχαρβαλωμένα καλώδια, επισκεύαζε ό,τι χαλασμένο έπεφτε στην αντίληψή του, άπλωνε και μάζευε τις μπουγάδες και όταν κάποιος τυφλός έχανε κάποιο ρούχο του που πάνω του, όπως όλα, είχε κεντημένο το μονόγραμμά του, ο Πολύκαρπος το έβρισκε.

Όταν  έφτανε το σχολικό για να επιστρέψει τα τυφλά παιδάκια του Δημοτικού στα σπίτια τους,  ήταν πάντα εκεί για να τα παίρνει ένα ένα και να τα βοηθά να ανεβαίνουν τα σκαλιά του λεωφορίου.

Ήταν άρχοντας. Δεν καταδεχόταν να φάει δεύτερη φορά μέσα στη μέρα το ίδιο φαγητό. Το βράδυ αγόραζε κάτι απέξω. Μετά από μια εμφύτευση σκουστικού έφτασε να συλλαμβάνει κάποιες συχνότητες. Αγόρασε ένα κασετοφωνάκι κι άκουγε μουσική, ενώ ξετρελαίνονταν από την τηλεόραση να ακούει τη Βουλή. Του άρεζε πολύ το βαλς και είχε ζητήσει από τον Βασίλη να του το μάθει στο τουμπελέκι. Το έμαθε και το χτυπούσε συχνά μη χάνοντας καθόλου τον ρυθμό και ένιωθε πολύ περήφανος γι' αυτό. Έπαιρνε και τη φυσαρμόνικα του κι έβγαινε στην αυλή. Φυσούσε και χόρευε. Και χαιρόταν πολύ να τον ρωτάς τι ώρα είναι. Άνοιγε το καπάκι του ρολογιού του, ψηλαφούσε τους δείκτες και με φωνή ασυνήθιστη που αν εξοικειωνόσουν μπορούσες να κατανοήσεις τις λέξεις της, σου έλεγε αργά και με πολύ προσπάθεια την ώρα. Η μοναδική δασκάλα του, που δυστυχώς δεν ζει πια, τού είχε διδάξει να βγάζει φθόγγους βάζοντας το χέρι της στο στόμα του και τοποθετώντας τη γλώσσα στις ανάλογες θέσεις. Αυτά τα είδα με τα μάτια μου και τ' άκουσα με τ' αφτιά μου. 

Πριν από δύο χρόνια τον κάλεσα στο σπίτι για φαγητό. Ήταν μια Κυριακή. Ήρθε με τον Βασίλη που γνώριζε την γλώσσα του, κάλεσα και τους φίλους μας και φάγαμε παρέα. Καθόμουν αριστερά του. Σχολίαζε κι έκανε πλάκα, γελούσαμε και ήταν σαν Πάσχα. Όταν διακριτικά και αθόρυβα σηκωνόμουν να φέρω ένα πιάτο, έστρεφε το κεφάλι. Με ένιωθε και μ' αγαπούσε όσο κι εγώ αυτόν.

Έλεγε ο αδερφός του πως τόσα χρόνια που περνούσε μαζί τους τέσσερις μήνες το χρόνο στο νησί, μια φορά δεν γκρίνιαξε, μια φορά δεν παραπονέθηκε για τίποτα. Φρόντιζε πάντα να είναι καθαρός, αθόρυβος, διακριτικός. Όλα του άρεζαν και χαιρόταν πολύ να είναι μαζί τους. Έκανε ό,τι μπορούσε για να δίνει στους άλλους χαρά. Ο αδερφός πονάει ακόμα για την εγκατάλειψη του Πολύκαρπου από την μητέρα τους, παρότι ο ίδιος έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του  γι' αυτόν. Θα μπορούσε η κηδεία να γίνει στη Θεσσαλονίκη. Να μην επιβαρυνθεί τα έξοδα και όλη τη φασαρία της μεταφοράς του. Είπε όμως όχι. Πώς θα ξεπληρώσω το χρέος μου στον αδερφό μου; Θα τον πάρω κοντά μου, να τον έχω εκεί. Σε ένα από τα τρία του παιδιά έδωσε το όνομα του Πολύκαρπου.

Πέρσι προσπάθησα να τον γνωρίσω καλύτερα. Βαθύτερα, ας πω. Βρεθήκαμε κάποιες φορές, αλλά σύντομα τον άφησα στην ησυχία του γιατί κατάλαβα πως του έλειπαν μνήμες. Του έλειπαν λέξεις και εικόνες του παρελθόντος. Όταν η συζήτηση έφτανε στα παιδικά του χρόνια μιλούσε για μια έκρηξη και πάθαινε πανικό. Η έννοια του πατέρα δεν σήμαινε τίποτα γι' αυτόν. Υπήρχαν δυσανπλήρωτα κενά. Κατάλαβα πως τον παιδεύω και δεν το ήθελα. Παρόλο που καιγόταν η καρδιά μου να γράψω ένα βιβλίο γι' αυτόν τον μοναδικό άνθρωπο, δεν ήταν εφικτό. Η ζωή του θα παραμείνει βουβή και σκοτεινή. Θα παραμείνει μυστική, όπως τη θέλησε ο Θεός.

Η Σχολή Τυφλών σήμερα έχασε τον άνθρωπό της. Τον νοικοκύρη της. Τον αφέντη της. Την ίδια στιγμή βρήκε τον προστάτη της. Οι φίλοι του έχασαν το εφήμερο στήριγμά τους και βρήκαν το παντοτινό. Ο αέρας άλλαξε. Έφυγε από τη ζωή ένας άγγελος. Έφυγε από τον κόσμο μας μια αστραπή που φώτισε ζωές. Έφυγε ήσυχα, όμορφα, ανώδυνα. Ευτυχείς όσοι τους άγγιξε. Ευτυχής κι εγώ που λίγο τον έζησα. Τα τεράστια χέρια του που ήταν σαν τανάλιες, χάιδευαν σαν πούπουλα. Δεν μπορεί να είναι αλλιώτικο το άγγιγμα των αγγέλων. Αυτό είναι. Είμαι βέβαιη. Και τώρα πετάει ο αγαπημένος μας στους ουρανούς. Τώρα είμαι βέβαιη πως όλα τα βλέπει, όλα τα ακούει, για όλα μπορεί να μιλήσει και μεριμνά περισσότερο από ποτέ για όλους όπως και για το "σπίτι" του. Είναι από τις φορές που, όπως ακριβώς συμβαίνει στους θανάτους μικρών παιδιών, έχεις μια βεβαιότητα που δεν επιτρέπει καμιά αμφιβολία. Ο Πολύκαρπος πορεύεται για να σταθεί πλάι στο θρόνο του Δεσπότη Χριστού με όλο του το θάμβος, με όλο του μεγαλείο, όλο το φως που και εδώ εξέπεμπε.

Αιωνία η μνήμη αυτού του τρυφερού σπουργίτη του Θεού...

ΥΓ. Στη φωτογραφία: ο Πολύκαρπος με τον νεαρό φίλο του Μάκη Ρουσoμάνη, που είχε την καλοσύνη να μου τη στείλει και τον ευχαριστώ.