Γράμμα σ' ένα νέο συγγραφέα

Kαλέ μου φίλε,

η αλήθεια είναι πως δεν έχω φτάσει ακόμη σε ώριμη ηλικία -ούτε ανθρώπινη ούτε και συγγραφική- για να δικαιούμαι σήμερα να σου απευθύνω ένα τέτοιο γράμμα. Αφού όμως μου ζητάς βοήθεια δεν μπορώ να σου την αρνηθώ κι ας είναι και λειψή. Έχω μια ξεχωριστή ευαισθησία στις νεαρές, όπως και στις μεγάλες, ηλικίες, ίσως επειδή δεν συγκαταλέγομαι ούτε στις μεν ούτε στις δε, αλλά μετεωρίζομαι στο ανάμεσό τους. Και έχω ακόμα μεγαλύτερη ευαισθησία απέναντι σ' εσένα που τώρα κάνεις τα πρώτα σου βήματα στο στάδιο της γραφής και όπως είναι φυσικό για κάθε νέο αθλητή, είσαι γεμάτος ανασφάλειες γι' αυτό πο είσαι κι αυτό που κάνεις. Τίποτα απ' αυτά που θα σου γράψω δεν είναι απόλυτο. Όλα για τον καθένα είναι ξεχωριστά και μοναδικά. Μπορείς για όλα όσα θα διαβάσεις να αμφιβάλλεις ή και να τα διαγράψεις αμέσως. Δεν πρόκειται να λυπηθώ, ούτε εξαιτίας της αντίδρασής σου να σε βγάλω απ' την καρδιά μου. Ίσως μάλιστα και να χαρώ, μη σου φανεί παράδοξο. Είναι πάντα προτιμότερο να σε ακυρώνουν απ' το να σε επιβεβαιώνουν. Μέσα απ' τις ακυρώσεις προχωράμε ασφαλέστερα. Μπαίνω στο θέμα.

Γράφε άφοβα. Γράφε όσο θέλεις και όποτε θέλεις. Άφησε τη φωτιά της γραφής να σε κυριέψει. Αφού σε διάλεξε σε οδηγεί αυτή, δεν την οδηγείς εσύ. Αυτή ορίζει τις λέξεις, τις παύσεις, τα κενά, τη ροή, το τέλος, όλα. Παραδώσου στα χέρια της όπως στο πλέον περιπόθητο σώμα. Ξέχνα ολότελα τη λογοκρισία, τη λογική, τις ιδέες που φορτίζουν τη ζωή σου. Ξέχνα την πίστη σου, την απιστία σου, τους φόβους σου όλους. Και κυρίως μη σου περάσει από το νου ούτε για μια στιγμή η γνώμη του κόσμου. Ούτε την ξέρεις, ούτε να την προβλέψεις μπορείς, ούτε είναι ένας ο κόσμος, αλλά και ούτε γράφεις γι' αυτόν. Γράφε για σένα και ίσως και για δυο τρεις ακόμα αγαπημένους. Ίσως και για να νιώσεις πως αδράχνεις τη στιγμή που όλο φεύγει, τον χρόνο που αν δεν τον κλείσεις έστω και σε λίγες αράδες θα τον χάσεις απ' τη ζωή σου και θα επιστρέψει μια μέρα γεμάτος ρυτίδες κενές. Γράφε για να γεμίσεις τις ρυτίδες του χρόνου. Να μείνει το πρόσωπό του νέο σαν το δικό σου. Γράφε για να μη γεράσεις, να μην αρρωστήσεις, να μην πεθάνεις ποτέ στ' αλήθεια, -γιατί στα ψέμματα όλα αυτά θα συμβούν, μα έχει διαφορά το ψέμα απ' την αλήθεια κι ας μην ξέρουμε να πούμε τι είναι το ένα και τι το άλλο.

Αφού η φωτιά της γραφής σε κυριέψει και δεν αντέχεις άλλο μακριά της, μπες στη φωτιά και χόρεψε. Όταν όλα τελειώσουν κι ό, τι είχες να δώσεις το έδωσες, ό, τι ήταν να σου δώσει στο έδωσε, δηλαδή όταν καείς ολοκληρωτικά και η φωτιά έχει σβήσει, βγες ήσυχα απ' το χορό. Βγες σαν ζητιάνος που χόρτασε για λίγο όλα τα πλούτη του κόσμου κι επιστρέφει φορώντας πάλι τα κουρέλια του στο ερείπιό του χορτασμένος. Όσο κι αν είναι στην αρχή θλιβερό να επιστρέφεις στη φτώχεια σου μετά από ένα τέτοιο πανηγύρι, λίγο λίγο θα το συνηθίσεις. Θα εκτιμήσεις και θα χαίρεσαι το ίδιο και τη φωτιά και την απουσία της. Δε γίνεται να καίγεσαι διαρκώς. Πέφτε κάθε βράδυ στα γόνατα και παρακάλα την να μην αργήσει να ’ρθει πάλι, και αν σ' έχει αγαπήσει θα ξανάρθει. Μην αμφιβάλλεις.

Στην αρχή θα θαυμάσεις αυτό που έγραψες. Θα το θαυμάσεις αφάνταστα σαν έργο δικό σου, αλλά κυρίως γεμάτος έκπληξη θα το θαυμάσεις σαν κάτι ξένο. Αν αφεθείς γυμνός στη φωτιά της γραφής θα δεις να γράφονται λόγια που ποτέ δε σκέφτηκες. Θα ξεπηδήσουν αισθήματα που ποτέ για κανέναν δεν ένιωσες. Σκέψεις που δεν σου πέρασαν ποτέ από το νου και ποτέ δεν διάβασες ή δεν άκουσες από άλλους. Γιατί η φωτιά της έμπνευσης που δεν ορίζεις αλλά της παραδόθηκες σε αλλοίωσε. Ό, τι κι αν έμεινε από σένα μέσα στις λέξεις σου είναι κάτι πολύ περισσότερο από σένα τον ίδιο.

Κοιμήσου ύστερα φίλε μου και ονειρέψου πως έγραψες κάτι στ' αλήθεια σπουδαίο. Είναι δωρεάν τα όνειρα, μην τα τσιγκουνευτείς. Αυτό που μπόρεσες είναι για σένα μοναδικό. Θα το αγαπήσουν χιλιάδες και θα το κάνουν δικό τους. Μη προσπαθείς να ξεφύγεις από ένα τόσο φιλόδοξο όνειρο. Θα είναι πιο μάταιο κι από το ίδιο.

Κι όταν ξυπνήσεις το πρωί λησμόνησέ το. Ξέχνα ολότελα το όνειρο, ξέχνα κι αυτό που έγραψες αν το έχεις ολοκληρώσει. Πες πως πέρασες την πιο ωραία σου νύχτα με την πιο ερωτεύσιμη πόρνη που όμως δεν μπορείς να κρατήσεις δική σου την επόμενη μέρα. Της δόθηκες, σου δόθηκε, την πλήρωσες πολύ ακριβά, σου πήρε όλα τα λεφτά και τα άξιζε γιατί ήταν η καλύτερη και γιατί αυτή σε διάλεξε, και τώρα κι εσύ έμεινες άφραγκος κι αυτή έχει κι άλλους πελάτες. Καλύτερα να την ξεχάσεις μέχρι να ξαναβρείς τα χρήματα να την πληρώσεις, αλλά και μέχρι η φωτιά του πόθου σου γι' αυτήν να ξαναφουντώσει μέσα σου. Άφησέ της λίγο χρόνο να σε επιθυμήσει κι εκείνη. Σαν ξένη να την ποθήσεις ακόμη περισσότερο, σαν ξένο να σε υποδεχτεί έτοιμη να σε ανακαλύψει από την αρχή.

Τώρα είναι που αρχίζει η μεγάλη περιπέτεια. Μέχρι τώρα όλα ήταν μόνο μια πρόβα, ένα ζέσταμα στα αποδυτήρια. Τώρα αρχίζεις και ξεμυτάς στο στάδιο. Θα αντικρύσεις πρώτη φορά την απόσταση που πρέπει να διανύσεις κι όλα εξαρτώναται από την αντοχή που θα επιδείξεις. Νομίζω πράγματι πως η γραφή είναι κυρίως ένας αγώνας αντοχής στον οποίο ασκούμενος διαρκώς προεκτείνεις τα όριά σου. Αν δε σε ενδιαφέρουν οι θεατές μπορείς να μείνεις στα αποδυτήρια. Δεν είναι ανάγκη να δουλέψεις σκληρά ώστε μια μέρα να μοιραστείς και με άλλους αυτό που έγραψες. Από σένα εξαρτάται. Το να αρκεστείς ήδη στο ζέσταμα δεν είναι λίγο. Μα αν θέλεις να μιλήσεις και στους άλλους, αν δεν αντέχεις να κρατήσεις ό, τι έγραψες μέσα σου ή στα συρτάρια σου και θέλεις οπωσδήποτε να το μοιραστείς, τότε αναπόφευκτα θα βγεις στο στάδιο και θα αγωνιστείς κάνοντας πρώτα πολλές προπονήσεις πριν αυτό γεμίσει και είσαι έτοιμος να σε υποδεχτούν οι θεατές.

Διάβαζε ό, τι σε συγκινεί και σε συνεπαίρνει. Θαύμασε συγγραφείς που παραδέχεσαι μεγαλύτερους και σπουδαιότερους από σένα. Αν δεν παραδέχεσαι κανέναν, καλύτερα να τα παρατήσεις τελείως. Δεν ήσουν γι’ αυτό που νόμιζες. Μα αν είσαι τότε θαύμαζε τους καλύτερους, πάντα υπάρχουν. Μείνε στη σιωπή άφοβα. Κοίτα τον κόσμο. Άκουγε τον κόσμο. Τον κάθε άνθρωπο. Το κάθε πράγμα. Δίχως να τα επικρίνεις. Όλα έχουν κάτι να σου δώσουν. Κάνε ασκήσεις γραφής ακόμα και δίχως ολοκληρωμένο νόημα, παίζε με το γράψιμο δίχως κανένα στόχο και σκοπό, όπως παίζουν ένα παιχνίδι τα παιδιά. Παίζε για το παιχνίδι. Για τη χαρά του παιχνιδιού. Και κάνε όλες τις δουλειές που κάνει ένας άλλος άνθρωπος. Πλένε, σιδέρωνε, σκούπιζε, μαγείρευε και μην ξεχνάς να περπατάς. Η κίνηση όπως και η ακινησία του σώματος θα ξετυλιχτούν στο χαρτί σου. Αν μένεις αδρανής, η αδράνεια θα κυριέψει την πένα σου.

Θα περάσει καιρός. Θα ξεχάσεις τελείως εκείνο που έγραψες και που θεωρούσες έργο τέχνης. Και θα 'ρθει μια μέρα που θα το θυμηθείς ξαφνικά και θα το ανοίξεις πάλι. Αν σε συνεπάρει από τις πρώτες κιόλας γραμμές κλείσ' το. Δεν το λησμόνησες ικανοποιητικά, μην εξαπατάς τον εαυτό σου. Ακόμα το θεωρείς δικό σου και το λατρεύεις υποδουλωμένος στην εγωιστική δουλεία των αισθημάτων που έχουμε για τα δικά μας πράγματα. Άφησε να περάσει κι άλλος χρόνος.

Όταν θα το ξαναδείς και δε θα νιώθεις πια τίποτα γι' αυτό τότε μπορείς ν' αρχίσεις να το διορθώνεις. Συγγραφέας δεν είναι αυτός που γράφει, αλλά αυτός που σβήνει. Δεν το λέω εγώ, το λέει ο Τσέχωφ. Και το λέει για μας τους ζητιάνους της γραφής, όχι για τους πρίγκιπες σαν τον Ντοστογιέφσκι και τον Παπαδιαμάντη που δεν προλάβαιναν να ρίξουν ούτε μια δεύτερη ματιά σ' αυτό που έγραφαν, δίχως αυτό να μειώνει σε τίποτα, όπως αποδείχθηκε, τα αθάνατα έργα τους. Εμείς όμως είμαστε ζητιάνοι και σαν ζητιάνοι οφείλουμε να ασκούμαστε καθημερινά και με μεγάλη υπομονή στη φτώχεια μας για να φτάσει η αυτάρκεια να μας κάνει να νιώσουμε μια μέρα πλούσιους.

Φτάνουμε στην ουσία της διόρθωσης, δηλαδή στην αφαίρεση. Αφού τόσο καιρό έχεις αφαιρέσει από μέσα σου προσδοκίες για επιτυχία και δάφνες λαμπρές κι αφού έχεις λησμονήσει και όλον τον κόπο που κατέβαλλες και είσαι σαν πούπουλο ελαφρύς, τώρα μπορείς να αφαιρέσεις και ό, τι είναι περιττό από το έργο σου. Δεν το λυπάσαι πια. Είναι ολοφάνερα γεμάτο ατέλειες. Γιατί να πεις με δέκα λέξεις αυτό που μπορείς να πεις με δύο; Εδώ ο ρυθμός σπάει, εκεί είναι πλαδαρό, αυτό είναι γλυκερό, αυτό μεγαλόστομο, το άλλο μια ηλιθιότητα ή μια κοινοτοπία. Εδώ λες ψέμματα, παρακάτω υπερβολές. Σε τι βοηθούν οι περίτεχνες λέξεις σου; Η πολύπλοκη σύνταξη; Έχουν στ' αλήθεια νόημα ή σε κάνουν απλώς να φαντάζεις στα μάτια των άλλων καλλιεργημένος; Κρύψε βαθιά αυτό που είσαι. Αν μπορείς εξαφάνισέ το. Δεν είσαι εσύ το θέμα, αλλά το έργο σου. Αγάπησε την απλότητα, τη σαφήνεια, την αμεσότητα. Τα λίγα λόγια. Κράτησε μόνον τα εντελώς απαραίτητα. Αδίστακτα να πετάξεις όλα τ' άλλα.

Κι αφού πετάξεις ό, τι μπορείς μετά διάβασέ το δυνατά. Δεν είναι κανείς μέσα στο δωμάτιο, αλλά η φωνή που ονομάζει δυνατά τις λέξεις φανερώνει απροκάλυπτα όλους τους σκοπέλους των ρυθμών και των λανθασμένων επιλογών λέξειων ή σημείων στίξης, συχνά και νοημάτων που η εσωτερική μας ακοή δεν μπορεί να συλλάβει. Μη γελάς, φίλε μου, αυτό είναι ίσως το πιο σοβαρό στάδιο. Ακόμα κι αν λυπηθείς να κάνεις όλα τα προηγούμενα, αυτό να μην το προσπεράσεις. Να το κάνεις αργά, προσεχτικά και δυνατά σαν να το απευθύνεις στον πιο δικό σου άνθρωπο. Όχι από μέσα σου. Δεν είναι βουβός ο κόσμος στον οποίο ζητάς να απευθυνθείς, έχει φωνή. Μόνο αν το διαβάσεις δυνατά θα νιώσεις αν όντως συντονίζεται πραγματικά με τ' αφτιά σου. Και όταν θα συντονιστεί απόλυτα και θα κυλά ήσυχο σαν ρυάκι ή και με πάταγο σαν χείμαρρος, πάντως οπωσδήποτε ανεμπόδιστα, τότε είναι πολύ πιθανό να μπορούν να το ακούσουν και οι άλλοι μέσα τους όταν θα το διαβάσουν.

Θα σου πρότεινα να το αφήσεις και πάλι να ησυχάσει. Μην εκνευρίζεσαι που σου ζητώ τόσο χρόνο. Δεν τον ζητώ εγώ, το έργο τον απαιτεί. Είσαι νέος και παρορμητικός, βιαστικός και το καταλαβαίνω. Λες ή τώρα ή ποτέ, δίχως να ξέρεις πως το ποτέ με το τώρα ταυτίζονται. Μα ξέρεις, ο χρόνος φίλε μου, αυτός ο χρόνος που θέλουμε να κρατήσουμε και ξεφεύγει, που θέλουμε να παλέψουμε και μας νικά, είναι ο πιο έμπιστος φίλος μας. Είναι ο μόνος που δεν μας προδίδει ποτέ. Όσο περισσότερο του παραχωρούμε την αρχηγία και του υποτασσόμαστε, όσο του επιτρέπουμε αυτός να αποφασίζει ποια είναι η κατάλληλη στιγμή, τόσο καλύτερα γίνονται όλα. Γιατί όλα γίνονται καλύτερα όταν υποτάξουμε το θέλημά μας στο θέλημα του αφέντη χρόνου.

Κι αν περάσει κι άλλος καιρός, τότε ίσως μια μέρα που θα ξαναδείς το έργο σου να είσαι σε θέση να πεις πως είναι σχεδόν έτοιμο και με λίγες ακόμα διορθώσεις μάλλον έφτασε πια η ώρα του, ή και να πεις δεν έχει κανένα νόημα να το δημοσιεύσεις και να το μοιραστείς με άλλους. Αν φτάσεις να είσαι έτοιμος ταυτόχρονα και για τις δύο εκδοχές, αν δεν λυπάσαι πλέον καθόλου τον εαυτό σου, το ταλέντο, τον κόπο και τον χρόνο που διέθεσες, τότε νιώθεις ήδη πλούσιος μέσα σου και ιακανοποιημένος. Ακόμα κι αν δε δημοσιευτεί, ξέρεις πως όλη αυτή η περιπέτεια σε έχει μεταμορφώσει σ' έναν αυτάρκη ζητιάνο που δε ζηλεύει, δεν αγκομαχά, δε μισεί κανέναν, αλλά χαίρεται με το παραμικρό. Κι αν έφτασες εκεί τότε και η χαρά του να δεις το έργο σου στα χέρια των άλλων, κάτι που κάποτε το ονειρευόσουν σαν κάτι εξωπραγματικά μαγικό, θα μεταφραστεί σ' ένα απλό γλυκό χαμόγελο μέσα στα πολλά χαμόγελα της μέρας σου. Έχεις πλέον την επίγνωση πως σύντομα θα ξαναμπείς στο στάδιο, πως δεν έχεις χρόνο για επινίκεια, και κυρίως πως όλος ο αγώνας είναι που είχε και έχει την μεγαλύτερη σημασία. Ούτε το έργο αυτό καθεαυτό, -θα περάσουν πάρα πολλά χρόνια για να μάθεις τι πράγματι έκανες κι ίσως, όπως συνέβη με τους περισσότερους, να μην προλάβεις να το μάθεις και ποτέ-, ούτε τα μπράβο, ούτε τα χειροκροτήματα, ούτε τίποτα. Ο αγώνας έχει σημασία και ότι έστω ένα μικρό βήμα το έκανες και μακάρι να προλάβεις να κάνεις κι άλλο ένα.

Και με τον καιρό θα σφίγγουν οι μυες, θα προχωράς κάθε φορά και πιο πέρα, θα κουράζεσαι λιγότερο, θα αντέχεις περισσότερο, θα επιμένεις κι άλλο, η ανυπομονησία σου θα εξανεμίζεται, η γραφή ήδη απ' τις πρώτες γραμμές θα είναι αφαιρετικότερη, θα λιγοστεύουν οι διορθώσεις μα θα γίνονται πιο απαιτητικές, πιο ουσιαστικές, πιο συγκεντρωμένες. Σε λίγο καμιά ασφάλεια δε θα σε διακατέχει κι αυτό δεν θα σε πειράζει διόλου. Κανένα επικριτικό σχόλιο δε θα σε ταράζει, θα γίνεσαι έτοιμος ανά πάση στιγμή να ξεκινήσεις και πάλι απ' την αρχή αν το κρίνεις εσύ ή κάποιος που εμπιστεύεσαι, ώσπου μια μέρα να φτάσεις να είσαι παντελώς αδιάφορος αν αυτό που ολοκλήρωσες θα εκδοθεί ή δεν θα εκδοθεί, αν θα πουλήσει ή δεν θα πουλήσει, αν θα διαβαστεί ή δεν θα διαβαστεί.

Τελειώνοντας αυτό το γράμμα νεαρέ μου φίλε, σου εύχομαι να μη χρειαστεί ποτέ να ζήσεις απ' το έργο σου. Να είναι πάντα μια πολυτέλεια που θα μπορείς να επιτρέπεις στη ζωή σου για να μπορείς να χαίρεσαι όλα της τα στάδια ελεύθερα και ανεπητήδευτα σαν έρωτα που αξίζει γι' αυτό που είναι δίχως να μετατρέπεται σε τίποτα άλλο. Μόνον οι πρίγκιπες της γραφές κατάφεραν να υποτάξουν το δώρο στην ανάγκη δίχως να το μειώσουν.

Για μας αξίζει και μας αρκεί να είμαστε ερωτευμένοι και να ζούμε για τον έρωτά μας και όχι από τον έρωτά μας... Εξάλλου το ξέρουμε καλά, άλλο εραστής κι άλλο νταβατζής φίλε μου... Καλό αγώνα...