Hong Kong: Δ΄-και τελευταίο- μέρος της ταξιδιωτικής περιήγησης

Πάνω στο λόφο του Πικ. Το ψηλότερο σημείο του Χονγκ Κονγκ από το οποίο μπορείς να ατενίσεις το βουνό από τη μια μεριά, όλη την πόλη από την άλλη. Είναι 6 Δεκεμβρίου, αγίου Νικολάου, Κυριακή, πεισσότερο από δυο βδομάδες που επέστρεψα από αυτό το ταξίδι και αποφασίζω εγώ ή αποφασίζει αφεαυτού του αυτό το κείμενο να ολοκληρωθεί όπως μπορεί κι εγώ μάλλον συνεργάζομαι υπάκουα εκτελώντας τις προσταγές του.

Κυριακή ανεβήκαμε στον λόφο του Πικ. Μια Κυριακή ηλιόλουστη σαν την σημερινή. Ανεβήκαμε ψηλά και η εικόνα της πόλης και του δάσους της, απέκτησε άλλες διαστάσεις. Ίσως τις πραγματικές. Σαν τις διαστάσεις των ζητημάτων, των προβλημάτων, των λογισμών, των παθών της ζωής μας που μας κατατρέχουν συχνά με παράλογες και υπερβολικές εντάσεις που αίφνης ανεβαίνοντας στον λόφο μιας αρρώστειας που έρχεται απρόβλεπτη ή ενός επικειμενου θανάτου, χάνουν όλο τους το σθένος. Όλα φαίνονται τόσο μικρά από κει, σαν τα παιχνίδια των παιδιών. Τόσο ελαφριά σαν τα σπιρτόκουτα. Τόσο τίποτα, μπροστά στο ανερμήνευτο θαύμα της ζωής και το αποτρόπαιο πρόσωπο του θανάτου, που σε φέρνουν στα συγκαλά σου και ξαναζυγίζεις την καθημερινότητα στην αληθινή ζυγαριά. Αυτην που στη μια έχει τον άνθρωπο και στην άλλη τον Θεό. 

Στον λόφο του Πικ μας οδήγησε ο επίσκοπος του Χονγκ Κονγκ με όλη του την αγάπη και την εγκάρδια φιλοξενία, αφού πρώτα λειτουργηθήκαμε στην μοναδική Ορθόδοξη Εκκλησία της πόλης. Μπαίνεις σ' έναν ουρανοξύστη, πατάς το νούμερο 7 στο ανσασέρ, φτάνεις, ανοίγεις την πόρτα και σε χτυπά στα ρουθούνια η ευωδιά του θυμιάματος, στην καρδιά σκιρτά το οικείο αίσθημα της πατρίδας, που χωρίς σύνορα πορεύεται και ενώνει τον κόσμο η Ορθοδοξία. 

Μπαίνοντας στον προθάλαμο βλέπεις απέναντι δυο εισόδους: η μία οδηγεί στον ναό, η άλλη δεξιά στα γραφεία όπου μετά τη Θεία Λειτουργία θα κεράσουν οι φιλέορτοι χριστιανοί καφέδες, πίτσες, πιτάκια, αναψυκτικά. Ανάβεις το κερί και δεν μπορείς παρά να μείνεις λίγα λεπτά μπροστά στο εικόνισμα των Kινέζων αγίων. Υπάρχουν, λοιπόν, άγιοι με σκιστά μάτια; Και όμως υπάρχουν 103 μάρτυρες που σφαγιάστηκαν το 1902. Και προχωράς στην αριστερή είσοδο, να μπεις στο χαμηλοτάβανο διαμέρισμα που συνιστά τον ναό. Ούτε τρούλος, ούτε επισκοπικός θρόνος. Δεν υπάρχουν πολυέλαιοι εδώ, δεν υπάρχουν χαλιά, δεν υπάρχει ένα έθνος ομόδοξο, αλλά πολλά. 

Δεν υπάρχει καντηλανάφτης, ιερείς και διάκοι. Μόνος του τελεί τη Λειτουργία ο επίσκοπος. Σήμερα συμβαίνει να είναι μαζί του ένας ιερέας Ρουμάνος. Μόνος του ανάβει το θυμιατό.  Ένας ψάλτης ψέλνει άλλοτε στα ελληνικά και άλλοτε στα αγγλικά, -στα οποία κυρίως τελείται η ακολουθία για να την καταλαβαίνουν όλοι. Ενενήντα εννέα χρόνια ήταν υπό την κυριότητα της Αγγλίας το Χονγκ Κονγκ. Μόλις τα τελευταία δέκα χρόνια τους το επέστρεψαν πίσω και είναι πια των Κινέζων, των φυσικών κατόχων του και πάλι. Οι πιστοί κρατούν όλοι τεύχη της ακολουθίας που βρίσκονται πάνω σε όλες τις καρέκλες, τα οποια έχουν γραμμένα τα μέλη που ψάλλονται, καθώς και την βυζαντική παρασημαντική, την μουσική στην οποία ψάλλονται.

Κινέζοι, Ινδοί, Σλάβοι, Γάλλοι, Άραβες, Έλληνες, το πλήρωμα της εκκλησίας. Όσοι ήταν και όσοι έγιναν Ορθόδοξοι κάτοικοι της χώρας. Δεν έχω ξαναπαρακολουθήσει Λειτουργία στα αγγλικά. Ακούγοντας το "Πάτερ ημών" ως "Our Father" συλλαμβάνω τον εαυτό μου να συγκινείται από την αμεσότητα της γλώσσας. Νιώθω πως είναι αλλιώτικο το "Πάτερ ημών" από το "Πατέρα μας". Αρχίζω για πρώτη φορά να προβληματίζομαι θετικά σχετικά με την μετάφραση στα νέα ελληνικά, αλλά και στις άλλες γλώσσες, των ιερών κειμένων. Ο νεαρός Μητροπολίτης του Χονγκ Κογκ διαβάζει στα αγγλικά το Ευαγγέλιο και αμέσως μετά το διαβάζει από κάτω, από το πλήρωμα των πιστών, ένας νεαρός κινέζος στα κινέζικα. Ακούω το ευαγγέλιο στα κινέζικα πρώτη φορά και είναι το ίδιο ευαγγέλιο που πιστεύω και αγαπώ σε μια τόσο απόμακρη γλώσσα. Ακούω το κήρυγμα του επισκόπου στα αγγλικά. Είναι τόσο φωτεινό το πρόσωπό του, τόσο απλός και εγκάρδιος ο λόγος του, τόσο κοντά στο πλήρωμά του, χωρίς κανένα στόμφο και κανένα ίχνος επιτήδευσης. Μιλά για την ανάγκη να μεταφραστούν τα τροπάρια στα κινέζικα και να γραφτεί μουσική που οι άνθρωποι να την νιώθουν δική τους, να μιλά στην καρδιά τους. Πράγματα τόσο απλά και τόσο ασύληπτα στα δικά μας αφτιά.

Κατά τη διάρκεια του γεύματος σ' εάν πανέμορφο εστιατόριο πάνω στο λόφο, όπου είναι το μόνο μέρος της πόλης που τα μαγαζιά έχουν τραπεζάκια έξω και μπορείς να χαρείς τον ήλιο, τη θέα, το κρασί και το τσιγάρο σου, θα μας περιγράψει την προσπάθεια που έκανε να δώσει την ακολουθία των Ωρών των Επιφανείων για μετάφραση στα αγγλικά και μετά από τα αγγλικά στα κινέζικα με τελικό στόχο να τα πάρει κατόπιν ένας Κινέζος ποιητής για να τα αποδώσει σε λόγο ποιητικό. Μιλά για την ιεραποστολή στην Κίνα, στην Ινδία και στα άλλα μέρη της μεγάλης επισκοπής του. Αισθάνομαι αμήχανα πιάνοντας τον εαυτό μου τόσο αδιάβαστο και άσχετο, με σχεδόν παιδική αφέλεια να ομολογεί πως νόμιζε πως ιεραποστολή πια δεν υπάρχει. Μέσα στο νου μου ήταν κάτι σαν παραμύθι που έπαιρνε σάρκα και οστά μόνο στην Αφρική. Ποτέ δεν σκέφτηκα την Κίνα και την Ινδία. Ποτέ δεν συμπεριέλαβα στις σκέψεις μου αυτό το κομμάτι του κόσμου. Σαν να μην υπήρχε. Συνειδητοποιώντας πόσο μεγάλη είναι η Μητρόπολις του γλυκύτατου ιεράρχη και έχοντας πια εργαστεί πάνω στα απομνημονεύματα του Μάρκο Πόλο, του λέω πως μοιάζει σαν την αυτοκρατορία του Μεγάλου Κουμπλάι Χαν. Μου απαντά γελώντας πως ο Χαν μάλλον θα τον ζήλευε... Φοράει ένα μαύρο κουστούμι. Τίποτα δεν προδίδει στα μάτια των άλλων πως είναι επίσκοπος. Δεν μπορεί να ταξιδέψει σε πολλά από τα μέρη της Μητροπόλεώς του έχοντας στη βαλίτσα του τα αρχιερατικά του άμφια.

 

Μας μιλά για τις προκαταλήψεις των Κινέζων. Την σχέση που έχουν μέχρι σήμερα με τη μαγεία και τα άστρα. Για να υπογράψουν ένα συμβόλαιο πηγαίνουν στον αστρολόγο και ζητούν τη συμβουλή του. Αν τους πει πως δεν είναι ευνοϊκά τα άστρα, δεν θα υπογράψουν ποτέ. Από τα μέσα του Αυγούστου μέχρι τα τέλη του δεν υπογράφουν τίποτα, δεν κλείνουν καμία συμφωνία και οι Ευρωπαίοι επιχειρηματίες δεν καταλαβαίνουν το γιατί. Έτσι βγάζουν συχνά λανθασμένα συμπεράσματα που αποδίδονται στον χαρακτήρα της φυλής, τον οποίο παρεξηγούν.

Συνήθως οι ουρανοξύστες δεν έχουν τέταρτο όροφο. Η αρίθμηση πηγαίνει από το τρία στο πέντε, ή αφήνουν κενό τον τέταρτο με αποτέλεσμα να νοικιάζονται πολύ φτηνά από τους ξένους διαμερίσματα αυτού του ορόφου. Πολύ απλά, το θεωρούν γρουσούζικο νούμερο.

Δεκαεπτά χιλιάδες αριθμούν οι ορθόδοξοι σε όλη την Μητρόπολη. Ακούγεται λίγο; Είναι αποτέλεσμα μεγάλης προσπάθειας του επισκόπου. Μιλά με ευγένεια και αγάπη για τους Καθολικούς. Έχουν ισχυρή παρουσία, βοηθούν τον κόσμο, βοηθούν και τους Ορθοδόξους. Το Πάσχα θα δεχτεί ένα καλάθι με αβγά και κρασιά απ' αυτούς, χωρίς αυτοί να περιμένουν αντίτιμο. Είναι τόσο μεγάλες οι ανάγκες που όλα ζυγίζονται σε μια άλλη ζυγαριά που δεν σηκώνει έχθρες και μίση εν ονόματι των δογματικών διαφορών.

Θα μπορούσε κανείς να πει πως αυτή η πόλη θυμίζει πολύ την Ν. Υόρκη. Γεμάτη ουρανοξύστες, δρόμους φαρδείς, μιλιούνια κόσμο στους δρόμους. Κι όμως υπάρχει διαφορά. Υπάρχει βέβαια και ομοιότητα. Θα έπρεπε να έχω πάω την πρώτη για να μιλήσω με περισσότερη βεβαιότητα. Ακούω τις συζητήσεις όσων έχουν πάει και στις δύο. Όλα σου φωνάζουν να καταναλώσεις μανιωδώς. Μα εδώ αν δεν το κάνεις δεν νιώθεις τόσο φτωχός, ούτε ανύπαρχτος όπως στην Ν. Υόρκη. Ας είναι ασύλληπτα τα μεγέθη των φιρμάτων εμπορικών. Γελούσαμε λέγοντας πως έχουμε κι εμείς στην Ελλάδα Mall. Είναι για να γελάς. Τεράστια συγκροτήματα των πλέον επώνυμων εταιρειών μόδας. Τεράστια και πολλά. Όμως αν αποφασίσεις πως σου αρκεί το χάζι τους, τότε έχεις πάρα πολλές άλλες επιλογές. 

 

Ένα από τα πράγματα που χάρηκα πολυ ήταν τα χρώματα στους δρόμους, στις επιγραφές, στα τραμ. Ναι, πρόκειται για μια πολύχρωμη, πολύβουη, εξωστρεφή πόλη. Σε προκαλεί να ζήσεις, να μιλήσεις, να επικοινωνήσεις, να γελάσεις, να φωνάξεις, να περπατήσεις. Σε προκαλέι να της παραδοθείς. Σε θέλγει και τα θέλγητρά της είναι ισχυρά. Δεν ήταν λίγοι οι ορθόδοξοι που συνάντησα στην εκκλησία που μου είπαν πως πήγαν εκεί για ταξίδι αναψυχής, σαν τουρίστες κι έμειναν χρόνια. Η προσφορά της εργασίας είναι μεγάλη και οι μισθοί υψηλοί. Ο καινούριος φίλος, Γάλλος βαπτισμένος σε μοναστήρι του Όρους την δεκαετία του '90, έμεινε και ζει εδώ εφτά χρόνια. Διδάσκοντας γαλλικά σε ένα σχολείο, δεκαπέντε ώρες την εβδομάδα, παίρνει 3.500 ευρώ το μήνα. Η ζωή είναι φτηνότερη από ότι στην Ευρώπη, αν εξαιρέσεις τα ενοίκια που είναι από υψηλά έως αδιανόητα. Τα αδιανόητα όμως τα πληρώνουν στα μεγαλοστελέχη τους οι εταιρείες σαν την Motorola. Είναι τα διαμερίσματα που φύονται στους πρόποδες του λόφου. 

Συχνά συναντάς κτίρια που ανακατασκευάζονται και σε εντυπωσιάζουν τα πανύψηλα μπαμπού που παίρνουν την θέση των δικών μας ξύλων, αλλά είναι πολύ πιο γερά και ασφαλή.

Κι αν κάτι ακόμα σου προκαλεί μεγάλη εντύπωση είναι οι πεζογέφυρες. Μπορείς πράγματι να διασχίσεις ολόκληρη την πόλη δίχως να πατήσεις το πόδι σου στους δρόμους και να χρειαστεί να περιμένεις να ανάψει το πράσινο για να περάσεις τη διάβαση. Από ουρανοξύστη σε ουρανοξύστη, άλλοτε ασκεπείς και άλλοτε περίκλειστες οι γέφυρες για τους πεζούς είναι ατελείωτες και τους προστατεύουν από τις καιρικές συνθήκες και την κίνηση των δρόμων. Πολλές απ' αυτές που βρίσκονται πάνω στους πρόποδες του λόφου ή στα ανηφορικά δρομάκια έχουν κυλιόμενες σκάλες στο ανέβασμα.

Είναι αναγκαίο για να μιλήσεις για έναν άνθρωπο, πολύ περισσότερο για έναν λαό, να τον δεις στον τόπο του. Όσο κι αν δεν το συνειδητοποιούμε, ο άνθρωπος συνδέεται με τον τόπο του και εκεί εκφράζεται αληθινά. Εκεί είναι ο εαυτός του. Ποιος από μας θα έλεγε πως οι Κινέζοι είναι εξωστρεφείς και εκφραστικοί; Και όμως έτσι είναι. Φωνάζουν, γελούν, χειρονομούν. Είναι πρόσωπα ολοζώντανα. Δρώντα πρόσωπα. Έμεινα άφωνη όταν λέγοντας στον επίσκοπο πόσο δεν μπορώ να τους ξεχωρίσω και πόσο ίδιοι μου φαίνονται όλοι, μου απάντησε πως το ίδιο τους φαινόμαστε κι εμείς. Μου κακοφάνηκε ιδιαίτερα το ότι δεν μπορούν να μας ξεχωρίσουν. Ήμουν τόσο βέβαιη πως εμείς είμαστε πολύ διαφορετικοί. Ολοφάνερα διαφορετικοί στα μάτια των ξένων. Αυτές είναι οι ανόητες προκαταλήψεις που γίνονται καπνός όταν ο άνθρωπος ταξιδεύει και όταν εξοικειώνεται με το αλλότριο. Κι έτσι λίγο λίγο το χωνεύεις: ένας είναι ο άνθρωπος, όπου και να βρίσκεται, σε όποιο σημείο του πλανήτη κι αν κατοικεί, όποια εξωτερικά χαρακτηριστικά κι αν έχει, όποιες διατροφικές συνήθειες.

Ο λαός αυτός έχει εξορίσει από το διαιτολόγιό του τα ζυμαρικά, τα γαλακτομικά και το ψωμί. Η απουσία αυτών των στοιχείων ευθύνεται, όχι μόνον για την μεγάλη ευεξία του σώματός τους, αλλά και για την παντελή απουσία της παχυσαρκίας. Όσο κι αν φανεί απίστευτο είναι αληθινό: δεν συνάντησα ούτε έναν χοντρό κινέζο κι ας είδα χιλιάδες. Ίσως κάποιος να πει πως η διατροφή τους ευθύνεται και για το ύψος τους.... Ομολογώ πως θα το χαλάλιζα!

Κλείνοντας αυτό το μικρό ταξιδιωτικό αφιέρωμα θα μιλήσω για την μεγάλη τιμή που αποδίδουν οι κινέζοι στους νεκρούς. Τιμή που εκφράζεται με αφιερώματα στημένα στους μικρούς βωμούς έξω από τα σπίτια και τα μαγαζιά. Καθημερινά ανάβουν κάτι σαν καντηλάκια, βάζοντας από δίπλα καρπούς, φρούτα, στολιδια και ό,τι άλλο νομίζουν όμορφο και καλό. Καίνε τα στικς που εδώ πωλούνται στο όνομα μιας μόδας, αλλά εκεί έχουν την σημασία που έχει για μας το λιβάνι.

Ακόμη και έξω από τα πορνεία βλέπεις τέτοιους βωμούς, που τους φροντίζουν τα μικρά κορίτσια που σου είναι αδύνατον να προβλέψεις την ηλικία τους, μιας και όλα σου μοιάζουν δεκάχρονα. Είναι αρκετά σεμνά ντυμένα για την δουλειά που κάνουν. Το βασικό τους διακριτικό είναι το ότι καπνίζουν στον δρόμο περιμένοντας τους πελάτες. Αυτό το κατάλαβα όταν μετά την συναυλία του "Εν Χορδαίς" βγήκαμε για φαγητό και καθώς καπνίσαμε ένα τσιγάρο στον δρόμο έξω από το εστιατόριο, ένας θολωμένος κινέζος μπήκε στον κύκλο μας, αποτελούμενο από πέντε γυναίκες και μας την έπεσε κανονικά... Αφού του έδειξα και του απάντησα πως οι άντρες μας είναι στην άλλη γωνία κι έφυγε αποκαρδιωμένος, αρχίσαμε να κοιταζόμαστε προσπαθώντας να καταλαβούμε τι δημιούργησε την παρεξήγηση. Ήταν το τσιγάρο! 

 

Πριν κλείσω, δεν μπορώ να μην κάνω μνεία στην μεγάλη συναυλία του "Εν Χορδαίς", η οποία στο κάτω κάτω στάθηκε και η αφορμή για μένα αυτού του μοναδικού ταξιδιού. Τα εισιτήρια ήταν προπωλημένα δυο βδομάδες πριν και η προσέλευση απίστευτη, όπως και η ανταπόκριση όσων παρακολούθησαν την βραδιά. Το "Εν Χορδαίς" απέδειξε πως από το Metropolitan Museum της Ν.Υόρκης όπου είχε δώσει συναυλία μία βδομάδα πριν, μέχρι το Χονγκ Κογκ, είναι ικανό να συγκινεί και να ενθουσιάζει τις δύο άκρες του πλανήτη, δύο τόσο ετερόκλητους κόσμους. 

Η συναυλία του "Εν Χορδαίς" στο Hong Kong ήταν άλλη μία μοναδική συναυλία. Η δύναμη του μουσικού σχήματος, η επιλογή του ρεπερτορίου, οι συνθέσεις που ειδικά για τους δρόμους του μεταξιού συνέθεσε ο Κυριάκος και που θα παρουσιαστούν και τον Φεβρουάριο στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, οι ξένοι συνεργάτες που γίνονται ένα σώμα με τους έλληνες και η ανάγνωση του κειμένου μου σε εφτά διαφορετικές γλώσσες με παράλληλη μετάφραση στα κινέζικα και στα αγλλικά, έκαναν τον κόσμο να ακούει μαγεμένος.

Στο Consert Hall-City Hall μαζί με τους Κυριάκο Πετρά στο βιολί, Κυριάκο Καλαϊτζίδη στο ούτι, Άλκη Ζοπόγλου στο κανονάκι, Πέτρο Παπαγεωργίου στα κρουστά και Δρόσο Κουτσοκώστα στο τραγούδι, ακούσαμε την νεαρή και πολύ ταλαντούχα Τουρκάλα Ozlem Ozdil στο σάζι και στο τραγούδι, με την οποία αγαπηθήκαμε ξεχωριστά και με φώναζε συνέχεια μαμά, τον Πέρση αδερφό μας Kiya Tabassian στο σετάρ που ήρθε από τον Καναδά, τον Ιταλό από την Βενετία, γλυκύτατο και λογιώτατο Marco Rosa Salva στο flut a beck, ο οποίος διάβασε το απόσπασμά του σαν εξαίρετος ηθοποιός και καλύτερα από όλους, τον αγαπημένο Ισραηλινό και κορυφαίο δεξιοτέχνη Zohar Fresco στο μπεντίρ και την μοναδική, την απίστευτη και ανεπανάληπτη κυρία από το Ουζμπεκιστάν Nodira Pirmatova της οποίας η φωνή έρχεται κατευθείαν από την αρχαιότητα, την τραγωδία, τον μύθο, αυτό που ονομάζουμε αρχέτυπο και βρίσκεται στα κύτταρά μας. 

Το "Εν Χορδαίς" συνέχισε. Μετά την Ν.Υόρκη και το Χονγκ Κονγκ πήγε στο Ισραήλ και προχθές επέστρεψε από το Παρίσι όπου εκτός από μια ακόμη ιδιαίτερα επιτυχημένη συναυλία πραγματοποίησε και την ηχογράφησή ενός δίσκου για την μεγάλη δισκογραφική εταιρεία της Γαλλικής Ραδιοφωνίας την περίφημη Ocora. Το βράδυ της συναυλίας η ραδιοφωνία είχε ένα τετράωρο αφιέρωμα στο σχήμα και τον ομώνυμο πολιτιστικό οργανισμό, στο έργο του Κυριάκου, την ιστορία και τις δισκογραφικές τους δουλειές. Το αφιέρωμα ξεκίνησε πριν την συναυλία και αφού την κάλυψε ζωντανά, συνέχισε μέχρι τα μεσάνυχτα.

Ο Θεός να τους δίνει δύναμη στον αγώνα τους. Και όσοι είμαστε κοντά τους να μπορούμε να χαιρόμαστε τις χαρές τους και κάποτε κάποτε και όσα τις πλαισιώνουν, σαν αυτό το ταξίδι, για το οποίο είμαι βαθιά ευγνώμων.