Labels

Saturday, May 7, 2011

Θέατρο: Η πολυτέλεια του Τίποτα (Μέρος Α΄)


Αυτή τη φράση χρησιμοποιούσε ο παλιός μου αγαπημένος φίλος και δάσκαλος στην υποκριτική, σκηνοθέτης Βασίλης Παπαβασιλείου για να περιγράψει με απόλυτη ακρίβεια την δουλειά του ηθοποιού. Ο ηθοποιοός έχει την πολυτέλεια να εργάζεται πάνω στο Τίποτα. Και είχε βέβαια απόλυτο δίκιο. Το θέατρο είναι αέρας. Δεν έχει αντικείμενο πραγματικό. Οι λέξεις του απέχουν πολύ από τις λέξεις που κάνουμε αντικείμενο στην καθημερινή μας ζωή. Ακόμη και το ίδιο το θεατρικό είδος γραφής παραμένει πάντα κάτι λειψό, κάτι μετέωρο, κάτι που αν δεν σαρκωθεί στη σκηνή δεν ολοκληρώνεται και αν σαρκωθεί μεταμορφώνεται πάντοτε σε κάτι άλλο απ' αυτό στο οποίο στόχευε αρχικά.

Τον έζησα τον αέρα αυτόν. Κινήθηκα μέσα του κάποια χρόνια. Ένιωσα τον κίνδυνο να αιωρούμαι μέσα στο Τίποτα του θεάτρου. Μέσα του μετεωρίζεται όλη η ύπαρξη. Το πραγματικό και φανταστικό σου Είναι. Τα αισθήματα και τα συναισθήματα. Αυτό που είσαι κι αυτό που υποδύεσαι πως είσαι. Το θέατρο είναι μια απολύτως ριψοκίνδυνη τέχνη ακριβώς διότι στερείται αντικειμένου. Και το ακόμη πιο επικύνδυνο είναι πως η εικόνα σου σαν ηθοποιός δεν σου επιστρέφεται ποτέ ακέραια. Αν σου επιστραφεί ένα κομμάτι της αυτό δε θα είναι ποτέ αυτό που ήσουν τη στιγμή της υποκριτικής πράξης, αλλά αυτό που εισέπραξε ο θεατής, ο κάθε θεατής με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα μ' αυτό που ο ίδιος κάθε φορά ήταν. Χάος.

Ίσως τελικά γι' αυτό εγκατέλειψα το θέατρο. Πολλές φορές ένιωσα να γλιστρά η ύπαρξή μου στην άβυσσο. Αυτό το νιώθεις όταν μπεις βαθιά μέσα στο Τίποτα. Όταν γίνεσαι ικανός για το Τίποτα. Και το αντέχουν πραγματικά σε όλο του το βάθος ελάχιστοι. Αυτοί που μένουν στην ιστορία ως τέρατα υποκριτικής και που στο τέλος φτάνουν να κενωθούν απολύτως. Διότι αν αποφασίσεις πως θα ακολουθήσεις αυτή την τόσο παράξενη δουλειά πρέπει να είσαι έτοιμος να χρησιμοποιήσεις σ' αυτήν ό, τι πολύτιμο με κόπο έχεις συσσωρεύσει μέσα σου από την πραγματική σου ζωή. Είναι βέβαιο πως θα έρθει μια μέρα που δε θα έχεις πια τίποτα να διαθέσεις. Θα μείνεις απολύτως άδειος σαν ένα άδειο σακί. Εγώ δεν το άντεξα. Και δεν το άντεξα ακριβώς διότι δεν είχα αυτή την επιστροφή της εικόνας μου. Δεν ήξερα τι δίνω και τι μου απομένει. Kι ακόμα δεν ήξερα προς χάριν τίνος αυτή η κένωση;

Αν ζωγραφίζεις ο πίνακας σού επιστρέφει αυτό που του δίνεις. Αν γράφεις ένα ποίημα, ένα παραμύθι, ένα χ βιβλίο, αυτά σου επιστρέφουν επίσης ό, τι έδωσες σε μεγάλο βαθμό ή σε πολύ μεγαλύτερο. Το ίδιο κάνουν οι μουσικές, ακόμα κι ο κινηματογράφος. Το θέατρο όμως είναι σαν ένα αχάριστο παιδί, αχόρταγο, άπληστο. Τα θέλει όλα δικά του και τα σκορπά στους τέσσερις ανέμους της στιγμής που περνά και χάνεται. Εκεί είναι όλο το ρίσκο, αλλά και όλη η γοητεία του.

Επικίνδυνο πράγμα η γοητεία. Η γητειά. Το μάγεμα.

Τα αρνήθηκα. Και αν κάποτε μετάνιωνα, τώρα πια δεν μετανιώνω. Τώρα την πολυτέλεια του Τίποτα την έχω μεταφέρει στην πραγματική μου ζωή. Ανοίγω τα μάτια το πρωί και μένω μια ώρα στο κρεβάτι δίχως να κάνω το παραμικρό. Πίνω τη σοκολάτα μου το απόγευμα και απλώς κοιτάζω το παράθυρο. Συχνά δίχως καμία σκέψη. Η ζωή που στο θέατρο γίνεται αντικείμενο άπιαστο, στην περίπτωσή μου γίνεται τώρα ένα δρων υποκείμενο χειροπιαστό. Ενεργεί μέσα στον κενό χρόνο του ρεμβασμού υπογείως. Δεν μου επιστρέφει απλώς την εικόνα μου, αλλά μου χαρίζει την εικόνα όλου του κόσμου. Της σιωπής. Της ανάσας. Της ακινησίας. Δεν απαιτεί από μένα να χρησιμοποιήσω το είναι μου για κάποιον λόγο ή προς χάριν ενός αμφίβολου άπιαστου κάτι. Της τον παρέχω αφειδώς μιας και καμιά βία, κανένας στόχος, καμιά φιλοδοξία δεν υποκινεί τη σχέση μας. Το κενό είναι μια ευλογημένη κατάσταση, όπως και η κένωση του εαυτού, που όμως τώρα ξέρω πως δεν πρέπει να την χρησιμοποιείς και να την εκμεταλλευτείς εσκεμμένα. Θα σε καταπιεί. Αν της παραδοθείς δίχως έργο, θεατές, σκηνοθέτες και χειροκροτήματα, θα μεταμορφωθεί σε θάλασσα λάδι που θα σε ταξιδέψει σε μέρη ανείπωτα επιστρέφοντάς σου την ανιδιοτέλεια που της χάρισες.

Σκέφτομαι πως ίσως αυτό να είναι ένα κείμενο εναντίον του θεάτρου. Ναι, κάποτε είπα πως το θέατρο είναι μια καταραμένη τέχνη... Βαριά κουβέντα, δεν την υπερασπίζομαι με σθένος... ίσως όμως να έφτασα να κατανοήσω αυτό που κάποτε δήλωσε ο Πήτερ Μπρουκ: το θέατρο σταματά μπροστά στην πόρτα της εκκλησίας...

14 comments:

  1. καθως διαβαζα τις τελευταιες σειρες σκεφτομουν πως ειναι σαν γαληνια θαλασσα οι στιγμες σου και μετα εφτασα στο "θα μεταμορφωθεί σε θάλασσα λάδι που θα σε ταξιδέψει σε μέρη ανείπωτα"
    ας χαριζονται τετοια ταξιδια μες την απλοτητα και την ανυποκρισια.

    Για το θεατρο δεν μπορω να εκφερω γνωμη γιατι οι μονες μου εμπειριες ειναι απ το δημητικο...:)
    απλασε μια βολτα στην επιδαυρο μου χε κανει εντυπωση η ετυμολογια της σαν λεξη...
    (επιδαυρος<δρα επι της Αυρας)
    και νομιζω αντιλαμβανομαι γιατι τοτε αποφασισαν να τ ονομασουν ετσι.

    ομορφη ηλιολουστη μερα να χεις φορτωμενη με το Ολον του τιποτα!

    ReplyDelete
  2. Βασιλική εγώ θα προσπαθήσω να σε ξεδιαλύνω από άδοξες περιπέτειες και επειδή διάβασα με ενδιαφέρον το κείμενό σου, στο οποίο ως προϊόν συγγραφής συμβαίνουν τα πάντα θα σου πω με συνθηματικό χαρακτήρα το εξής. σου λένε όλη την ιστορία και μετά βγάζουν το όνομά τους. αυτό ισχύει και για την εκκλησία και για τον κάθε μην πω τώρα τίποτε περισσότερο. αυτό και μόνο αρκεί διότι πιστεύω πως ο χώρος της φιλοσοφίας δεν εγγυήθηκε ποτέ κτίρια, οικοδομές, αρχιτεκτονική, γιαυτό και είναι τόσο ρευστός και τόσο σπουδαίος όταν τον αντικρύζεις. η ρευστότητα όμως του θεάτρου πρόσεξε μη σου στερήσει τη ρευστότητα της συγγραφής, διότι συχνά οι τέχνες λειτουργούν ως συγκοινωνούντα δοχεία. αν δεν είναι το ένα δεν είναι το άλλο, και μετά δεν είναι πολλά περισσότερα. ελπίζω να σε φώτισα, καλό σου απόγευμα

    ReplyDelete
  3. Το Θέατρο έχει τη μαγεία και μέχρι πριν λίγα χρόνια την αποκλειστικότητα του ζωντανέματος των άλλων τεχνών και τη μαγεία-κατάρα της αμεσότητας της στιγμής που χάνεται. Ίσως επειδή έχεις βρει κι άλλους μαγικούς δρόμους να μην μπεις ποτέ στο δίλημμα, όμως ο χρόνος θα δείξει πόσο ο φόβος της κατάρας θα σε κρατά μακριά από αυτή τη μαγεία.

    ReplyDelete
  4. κοίτα με πως σε κοιτώ! υποβρύχιο στο βουνό!

    ReplyDelete
  5. Αναρωτιέμαι αν έχετε οικογένεια και παιδιά. Αυτά είναι η αληθινή ζωή. Εγώ εκεί θέλω να δώσω όλο μου το είναι.

    ReplyDelete
  6. Νηφάλια Μέθη εσύ καταλαβαίνεις πολλά, είσαι αδερφή ψυχή και σ' ευχαριστώ πολύ και για την ωραία ετοιμολογία της Επιδαύρου που δεν την είχα σκεφτεί ποτέ! Καλό βράδυ και καλό ξημέρωμα Κυριακής!

    ReplyDelete
  7. Μενέλαε, εγώ δεν εξάσκησα το θέατρο στη σκηνή γιατί στη Θεσσαλονίκη δεν υπήρχαν οι προϋποθέσεις να κάνω αυτό που ήθελα όπως το ήθελα. Αλλά οι σπουδές μου στο θέατρο, όπως και τίποτα στη ζωή μας, δεν πήγαν χαμένες. Το θέατρο περνάει μέσα από τα κείμενά μου και έχω την εντύπωση πως βοηά πολύ τη γραφή μου δίνοντας εικόνες, κουστούμια, και όλα τα συναφή. Θα έχω όμως και το νου μου, κατά τη συμβουλή σου... Ευχαριστώ!

    ReplyDelete
  8. Sot, ίσως δεις και τα σχόλια στο FB, αλλά θα γράψω κι εδώ. Ποτέ δεν ξέρουμε πώς θα εξελιχθεί η ζωή μας, κι εγώ μεταβαίνω από χώρο σε χώρο κατά πώς μου έρθει... Ωστόσο υπάρχει, το πιστεύω αυτό, ένα σοβαρό θέμα με το θέατρο: ο ηθοποιός κάνει αντικείμενο τον ίδιο του τον εαυτό και δεν έχει τίποτα άλλο να πιαστεί. Αυτό δεν τό έχει καμιά τέχνη και είναι ένα θέμα. Δεν ξέρω... εξάλλου συχνά βλέπουμε την ανισοροπία των ηθοποιών κι εγώ την κατανοώ... Όπως και να 'χει, μετά από χρόνια έγραψα αυτό το κείμενο προσπαθώντας να επανατοποθετήσω τη σχέση μου με το θέατρο και ίσως μετά από χρόνια να δω και να καταλάβω κάτι άλλο... Δεν είναι τυχαίο πως ζούμε στον αιώνα των σκηνοθετών. Ο σκηνοθέτης ανέλαβε να επιστρέψει κάτι στον ηθοποιό από την εικόνα του. Πολλές αντιρρήσεις υπάρχουν και γι' αυτό, αλλά ακόμα κι έτσι υπάρχουν πολλά προβλήματα...

    ReplyDelete
  9. Αγαπητέ μου Ανώνυμε, δόξα τω Θεώ έχω δύο κόρες και αν δεν ακολούθησα τον δρόμο του θεάτρου όταν το σπούδασα ήταν κυρίως η ανατροφή τους... Ωστόσο, δεν ταύτισα ποτέ τον εαυτό μου με τα παιδιά μου, γιατί τα παιδιά δεν είναι έργο των χειρών μας, κι αν έχεις μέσα σου το καλλιτεχνικό σαράκι δεν σου αρκεί μόνον η ανατροφή τους. Αν εσένα σου είναι αρκετό, τότε δεν τίθεται κανένα θέμα. Καθένας κάνει αυτό για το οποίο είναι φτιαγμένος. Τίποτα σπουδαιότερο από τα παιδιά μας, δεν το συζητώ, είναι πέρα από κάθε συζήστηση αυτό, αλλά ας μην ξεχνούμε πως τα παιδιά έρχονται για να φύγουν. Δεν θα τα μεγαλώνουμε πάντα. Θα μας χαιρετήσουν μια μέρα, τα δικά μου είναι ήδη φευγάτα, μεγάλωσαν πια, και μετά μένεις με τον εαυτό σου, με τον σύντροφό σου και η ζωή σου έρχεται φάτσα κάρτα. Έχεις να αντιμετωπίσεις άλλα ζητήματα και κυρίως τον εαυτό σου μόνο. Συχνά απολύτως μόνο. Η δημιουργία σ' αυτήν την περίπτωση σε βοηθά να προχωράς, σε γυμνάζει καθημερινά, σε παρηγορεί... Σου εύχομαι ολόψυχα τα καλύτερα!

    ReplyDelete
  10. έτσι είναι Βασιλικούλα!! μία στο καρφί και μία στο πέταλο!! και μετά το στριφογυριστό!!

    ReplyDelete
  11. Ναι, το Θέατρο σταματά μπροστά στην πόρτα της εκκλησίας - όχι όμως όταν η εκκλησία γίνεται κακό θέατρο και δίνει παραστάσεις, ενώ οι ευσεβέστατοι εκκλησιαζόμενοι θεατές της σταυροκοποιούνται και σκέφτονται συγχρόνως τι θα μαγειρέψουν (στην καλύτερη περίπτωση). Δεν διαφωνώ μαζί σου γιατί ξέρω πως νιώθεις εσύ στην εκκλησία - "όταν" βέβαια, δεν γίνεται πάντα. Αλλά και το κακόμοιρο το Θέατρο δεν ισχυρίστηκε ποτέ ότι είναι μεταφυσική : Τέχνη είναι. Όταν γίνεται καλά είναι απόλαυση για τα ανθρώπινα και τα της καθημερινότητας, όπως και κάθε τέχνη. Γιατί μήπως η λογοτεχνία δεν σταματά μπροστά στα υπαγορευμένα απο το Άγιο Πνεύμα Ιερά κείμενα; Και τι να σου κάνει η ζωγραφική μπροστά σε μια Βυζαντινή αγιογραφία (για εμάς βέβαια που δεν την "θαυμάζουμε" απλώς αλλά την ασπαζόμαστε σαν παράθυρο ανοιχτό στα αιώνια). Εγώ το αγαπώ το Θέατρο, όπως το αγαπάς και εσύ νομίζω απ' όσο σε ξέρω - πολύ! Αλλά το θέατρο αυτό που "καίγεται" σε μια βραδιά, όπου ο ηθοποιός γίνεται θυσία σε μια παράσταση απο την οποία δεν θα μείνει τίποτα εκτός απο μια φλασιά (διαφορετική στο μυαλό και τη μνήμη του κάθε θεατή). Εχει και αυτό μιαν ιερότητα - αν σκεφτείς οτι ο αληθινός ηθοποιός μπροστά στον Θεό παίζει στην ουσία, σαν να του λέει, "με βλέπεις, σα λαμπάδα αναμμένη λιώνω και φλέγομαι μόνο για να με δεις και να με καταγράψεις εκεί πάνω στον ουρανό με τ' άστρα Σου". Γιατί αυτό που λέει η δική μας η παράδοση "χαρμολύπη" συνοδεύει όλους τους "μεγάλους" καλλιτέχνες - και ας μην το ξέρουν καν; Σκεπτόμενοι λογικά λένε "τα νεύρα μου", "να πάρω χάπια", "να πιω ένα διπλό ουίσκι γρήγορα". Εγώ που αγαπώ το τραγούδι (ένα "θέατρο" είναι κι' αυτό) το διακρίνω στις συμπεριφορές και τα δράματα της Κάλλας ας πούμε, ή της Πιάφ - ή του Τζιμ Μόρισσον. Τρελαινόντουσαν γιατί άκουγαν να βγαίνει απο μέσα τους μια φωνή που, παρ΄όλες τις ασκήσεις και τις προσπάθειες που είχαν καταβάλλει, τους ξεπερνούσε. Καταλάβαιναν ότι απο αλλού ερχότανε αυτό που αυτοί απλώς εκφέρανε και κουβαλούσαν. Και όσοι απ' αυτούς δεν ήταν αρκετά ταπεινοί ώστε να το αποδεχτούν καταλήγανε και καταλήγουν ακόμα άσχημα. Αμάν Παναγία μου - τι φλυαρία είναι αυτή; Συγγνώμη. Είναι που γράφεις τόσο αληθινά - και "αρπάζεται" ο άλλος! Καλό μας βράδυ, καλό ξημέρωμα, Κυριακή των Μυροφόρων ξημερώνει και (ημερολογιακά) ο "άγιος, ένδοξος Απόστολος και Ευαγγελιστής, επιστήθιος, αγαπημένος και παρθένος Ιωάννης ο θεολόγος" - μαζί με τον όσιο Αρσένιο τον μεγάλο. Βοήθειά μας ποετάκι μου!

    ReplyDelete
  12. Άρη μου, εξαιρετική η τοποθέτησή σου!!! Την πληρώνω!!! Εξακολουθώ να έχω μια μεγάλη ένσταση από την οποία ξεκίνησε και το κείμενό μου, ότι δηλαδή το θέατρο δεν έχει αντικείμενο όπως όλες οι άλλες τέχνες, αλλά ακόμα είμαι στο δρόμο για να την ολοκληρώσω... Σ' ευχαριστώ με όλη μου την καρδιά!

    ReplyDelete
  13. μαζί με το δωδεκάθεο εμφανίζεστε και εσείς

    ReplyDelete

Σχόλια