Η Ετέλ Αντνάν γεννηθηκε στη Βηρυττό το 1925 από Ελληνίδα μητέρα και Σύρο πατέρα. Τα τελευταία χρόνια μοιράζει τη ζωή της ανάμεσα στην Καλιφόρνια και το Παρίσι, ενώ παράλληλα ταξιδεύει σε όλον τον κόσμο. Ποιήτρια και ζωγράφος, έχει εκδώσει πολλά βιβλία και έχει κάνει επίσης πολλές εκθεσεις. Δυστυχώς στα ελληνικά έχουμε μόνο ένα βιβλίο της σημαντικότερης αυτής ποιήτριας του Λιβάνου, μεταφρασμένο από τον Βασίλη Τομανά, στις εκδόσεις του Νησίδες που κυκλοφόρησε το 2000, και αυτό δεν είναι ακραιφνής ποιηση, αλλά αποτελεί το σύνολο της αλληλογραφίας της με τον φίλο της Φαουάζ από τα διάφορα μέρη στα οποία ταξιδεύει έχοντας ως κεντρικό άξονα αυτής της επικοινωνίας της, τη θέση της γυναίκας, αλλά και την σχέση των δύο φύλων.
Είναι αδύνατον να κάνω μία περίληψη της αλληλογραφίας, δεν γίνεται. Γι' αυτό προτιμώ σχεδόν από κάθε γράμμα της να αντιγράψω αυτολεξί κι από κάτι που θεωρώ σημαντικό και ιδαιτέρως αξιοσημείωτο.
..............
Αιξ αν Προβάνς, Δευτέρα 23 Ιουλίου 1990
... Βιώνουμε μια οικολογική καταστροφή, σκοτώνουμε τη "Φύση". Είναι σχεδόν αδύνατον να φανταστούμε μια φύση που θα ήταν πελώρια και παρθένα και, αφού αυτός ο χώρος έχει γεμίσει, η φαντασία μας στρέφεται σε μια ιδέα του σύμπαντος, του κόσμου, η αντίθεση πόλη/φύση ήταν αντιστοιχη με την αντίθεση άντρας/γυναίκα. Η αντίθεση αυτή εξαφανίζεται. Κινούμαστε πάλι, και πιθανόν ατυχώς, προς την ενότητα: ο κόσμος για την σκέψη, ο αντρόγυνος για τους ανθρώπους. Η έννοια του χώρου αντικαθιστά την έννοια της Φύσης. Η έννοια του ανθρώπινου προσώπου αντικαθιστά το ζεύγος αρσενικό/θηλυκό. Πού πηγαίνουμε; Τα δάση εξαφανίζονται με τον ίδιο ρυθμό όπως οι έννοιες...
... Σου λέω ότι δεν μπαίνουμε πια στα δάση με την μυθική έννοια. Δεν μπαίνουμε πια έτσι ούτε στο σύμπαν της γυναίκας, δεν έχουμε πια την αίσθηση μιας περιπετειώδους εισόδου, μιας διαδικασίας που θα μπορούσε να γεννήσει ανυπόφορους φόβους. Το χαρέμι, όπως και το μοναστήρι εξαφανίζεται. Όλα φαίνεται πως μας παρουσιάζονται επιφανειακά. Έτσι, δεν έχει και μεγάλη σημασία αν ένας άνθρωπος είναι άντρας ή γυναίκα. Η διαφορά είναι όλο και λιγότερο παθιασμένη, βιώνεται όλο και λιγότερο ως απόλυτη. Παράδεισος και κόλαση δεν φαίνεται πια να εξαρτώνται απ' αυτήν την διαφορά....
... Στην εξίσωση άντρας/γυναίκα, ο ένας μπορεί να ζήσει χωρίς τον άλλον, αλλά ο ένας δεν μπορεί να συλληφθεί, ή να γίνει αντικείμενο σκέψης, χωρίς τον άλλον...
Λέω μέσα μου: η τέχνη είναι η αναζήτηση του θηλυκού. Από την άλλη η τέχνη θηλυκοποιεί τον κόσμο...
Σκόπελος, Σάββατο 19 Αυγούστου 1990
... Οι τόποι επιδρούν στο μυαλό ιδίως διαμέσου του φωτός τους. Ο φωσφορισμός που προσδιορίζει στον κάθε τόπο προγραμματίζει τις σκέψεις μας, και ο κόσμος στριφογυρίζει μες στο κεφάλι μας, και οι διαγώνιες τροχιές του φωτός καμπυλώνουν τις σκέψεις μας προς καινούριες γωνίες: ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα αλλάζει αξιοπρόσεχτα, τα ενδιαφέροντά μας μετατοπίζονται, τα πάθη μας αλλάζουν τόνο...
... Η θάλασσα έχει πάρει τα πιο ασυνήθιστα χρώματά της. Αναγνωρίζω την Μεσόγειό μου με την λαμπρότητά της και όλες μου οι ιδέες απογειώνονται σαν πέριστέρια. Τι καλά! Ποιος χρειάζεται ιδέες όταν μπορεί να κάθεται σ' ένα ζεστό ακόμα πέτρινο τοιχάκι και ν' αγναντεύει την εκθαμβωτική θέα; Μήπως έχουμε ξεχάσει ποιο πρωινό ξημερώνει;
... η παραμικρότερη ατέλεια σε μια γυναίκα σ' αυτή τη χώρα (Ελλάδα) είναι σαν πληγή στη σάρκα ενός χασάπη: μύγες και σφήκες αρχίζουν αμέσως να τη ροκανίζουν...
Μούρθια, 10 Νοεμβρίου 1990
... Λέω μέσα μου ότι το να ταξιδεύεις μοιάζει πολύ με το να είσαι ερωτευμένος...
... Μπορείς να πεις ότι αυτή η χώρα (Ισπανία) είναι ένα πολύ μακρύ απόγευμα...
... Μέσα στη μνήμη μιας γυναίκας υπάρχει πάντα η μνήμη πολλών άλλων, λες και το να είσαι γυναίκα και το να είσαι μνήμη, είναι ένα και το αυτό...
Άμστερνταμ, Παρασκευή 30 Νοεμβρίου 1990
... η γυναίκα είναι το πλάσμα που περιμένει: περιμένει να μεγαλώσει, περιμένει να γίνει έφηβη, περιμένει τον μνηστήρα της, τον άντρα της, το παιδί της, τα γηρατειά και τον θάνατό της. Περιμένει τα παιδιά της να έρθουν και να φύγουν, να μεγαλώσουν και να παντρευτούν, τον άντρα της να πάει στη δουλειά το πρωί και να γυρίσει το βράδυ. Περιμένει το νερό να βράσει, τον πόλεμο να τελειώσει, την άνοιξη να ξανάρθει. Περιμένει κάποιος να τη φιλήσει, να την πάρει, να την απορρίψει, να τη λησμονήσει. Περιμένει τη στιγμη της αγάπης, τη στιγμή της εκδίκησης, της λήθης και πάλι του θανάτου. Είναι το λουλούδι που προσμένει τη μέλισσα, η κοιλάδα που προσμένει την καταιγίδα. Γεννιέται πρακτικά καθισμένη, κι η Πηνελόπη δεν είναι τίποτε άλλο από το να κάθεται. Είναι καθαρή αναμονή. Υφαίνει και ξεϋφαίνει το εργόχειρό της, και για να είναι τέλεια η αναμονή πρέπει να μην παράγει με τα χέρια της τίποτε το ανθεκτικό.... Μα με τον κυνισμό που έχουμε αποκτήσει τελευταία, λέμε ότι η Πηνελόπη ποτέ πραγματικά δεν περίμενε, φοβόταν την επιστροφή του Οδυσσέα επειδή θα τεράτιζε τις καλοκρυμμένες απολαύσεις και περιπέτειές της. Πόσοι αμερικανοί σττρατιώτες γύρισαν στο σπίτι τους από τον προηγούμενο πόλεμο και βρήκαν τις γυναίκες τους ήδη ξαναπαντρεμένες, αν και δεν είχαν καμία απόδειξη ότι οι άντρες τους είχαν σκοτωθεί;!... Πιστεύω ότι η αναμονή είναι πολύ ύπουλο όπλο... γιατί αυτό, που καθορίζει την τροχιά του βέλους, είναι ο στόχος...
Βηρυττός, 23 Αυγούστου 1991
Μου φαίνεται μερικές φορές ότι αυτός ο δεκαπενταετής πόλεμος ήταν ένας τεράστιος φόρος υποτέλειας στον θάνατο. Στην Ανατολή αγαπούν τον θάνατο επειδή αγαπούν το ιερό. Όλα γίνονται ιερά: το άτομο, η οικογένεια, η φυλή, η πατριά, το κράτος, το χρήμα, οι γυναίκες... Και ιερό είναι οτιδήποτε παγιωμένο, αναλλοίωτο: άρα ο θάνατος. Ο θάνατος ζητά θυσία, και είμαστε κλεισμένοι σ' έναν κύκλο.
Μήπως αγαπούμε τον θάνατο επειδή δεν ξέρουμε πώς να ζήσουμε; Μήπως γιατί θα προτιμούσαμε να χάσουμε τα πάντα παρά να αρκεστούμε σε λιγότερα;...
... να κοιτάζεις τη θάλασσα είναι να γίνεσαι ότι εισαι...
... Αδυνατώ να καταλήξω κάπου. Κάθε θεωρία είναι μια ταφή. Δεν υπάρχει τίποτε να πω. Στον τόπο αυτό όλες οι κοινοτοπίες πεθαίνουν...
... η αραβική Ανατολη φαίνεται πως γνωρίζει την τέχνη των ερειπίων...
Ρώμη, 19 Φεβρουαρίου 1992
... η χώρα αυτή (Ιταλία) δημιουργεί πόθο να ζεις, να σκέφτεσαι και να στοχάζεσαι πιο έντονα, επειδή το φάσμα του θανάτου δεν περιφέρεται εδώ με την ίδια επιμονή, όπως λόγου χάρη, στην Ελλάδα...
... Το πρόβλημα είναι ότι τώρα γνωρίζουμε τον κόσμο. Ιδίως ξέρουμε πως είναι γνωστός, καταγεγραμμένος και υπο κατοχή. Δεν υπάρχει χώρα που να μην ανήκει σε κάποιον, ή τουλάχιστον που να μην την έχουν μετρήσει οι μηχανικοί. Αυτό το ένιωσα στους διαδρόμους του Βατικανού περισσότερο από όσο το ένιωσα οπουδήποτε αλλού...
... Τι έχει συμβεί στην ελευθερία να ονειρευόμαστε, να χασομεράμε, να οπισθοχωρύμε, να αμφιβάλλουμε, να είμαστε αβέβαιοι;...
... Ορισμένες ώρες η Ιταλία συναντά την ερμητική και ιερή πλευρά του Θεάτρου...
... έχουμε ανάγκη να βρούμε τη σωστή γεωγραφία για τις αποκαλύψεις μας...
... αφου απογυμνωθούν τα σώματα τι απομένει; Απομένει ο εσώτερος εαυτός, η "ψυχή", το μέρος που κανένας δεν μπορεί να δει... Ο κύκλος έχει ξανακλείσει. Είναι σαν κάποιος να είπε: "Γυμνωθείτε για να μην μπορεί να σας δει κανένας!"
... Μ' άλλα λόγια, το θηλυκό πρέπει να ανταποκρίνεται στο αρσενικό και τανάπαλιν. Ενώ παρόμοια, το κομμάτι της αρσενικότητας στη γυναίκα πρέπει να είναι συμπληρωματικό της θηλυκής βασικής αρχής που κατέχει ο άνδρας, έτσι ώστε να επιτευχθεί μια αληθινή ισορροπία...
Βηρυττός, 7 Αυγούστου 1992
... (Γράφοντας για έναν θάνατο φιλικού προσώπου της στη Βηρυττό) Υπάρχει συνεπώς ένας ορισμένος τρόπος σπαραγμού, που κανένας δεν μπορεί να τον καταλάβει αν ζει αλλού.
Όλα αυτά έχουν κάτι σαν βάλσαμο, έναν θλιμμένο κατευνασμό. Οι καθημερινές συλληπητήριες επισκέψεις στην οικογένεια, η παρουσία πολλών φίλων, η λύπη που μοιράζονται τόσοι άνιρωποι, δεν έχουν βέβαια μαλακώσει τον κλονισμό, αλλά αν μου επιτρέπεται η έκφραση, έχουν διασκορπίσει τον πόνο στις καρδιές, και τις μέρες, και έχουν δημιουργήσει κάτι σαν πέρασμα, μετάβαση... Θυμάμαι την απάνθρωπη μοναξιά που χρειάστηκε να αντιμετωπίσει μια αμερικανίδα φίλη μου μετά το θάνατο της μάνας της: από τις κηδείες έχουμε κάπως απαλλαγεί, οι λίγοι άνθρωποι που έχουν έρθει ξαναγύρισαν στις ασχολίες τους, κι εκείνη βρέθηκε αντιμέτωπη με μια μαύρη τρύπα, μ' έναν ακρωτηριασμό του είναι της, που της ήταν αδύνατον να τον αντιμετωπίσει. (Πράγματι, έπειτα από δέκα χρόνια αυτοκτόνησε σε κατάσταση ίδιας μοναξιάς.) Εδώ τα παλιά τελετουργικά της Ανατολής δείχνουν την αποτελεσματικότητά τους. Βοηθουν την μετάβαση από τη ζωή στον θάνταο, μα κι από τον θάνατο στη ζωή... Σ' ένα ξεσκέπαστο κρεβάτι ο άνθρωπος γίνεται μια μολυβένια ράβδος. Και η καρδιά κλείνει. Αλλά αυτό που κρατάει όταν φαίνεται πως όλα έχουν σβήσει, είναι μέρος της ουσίας της αγάπης...
.. Η Βηρυττός ειναι ένας καλός τόπος για να συλλογιστούμε την κατάσταση του κόσμου... θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι μια παραδειγματική πόλη, ένα πρότυπο για το μέλλον, ο τέλειος κόσμος στον οποιο η υλική ευημερία είναι παράγοντας υπανάπτυξης...
... Σε δέκα χρόνια από τώρα η Βηρυττός θα είναι, στην καλύτερη περίπτωση, ένα πελώριο χρηματοκιβώτιο. Και σ' αυτόν τον κόσμο της επιστημονικής φαντασίας μπορεί κάτι να μείνει, λίγα χαμόγελα, μερικές αναμνήσεις και, βέβαια, ο ουρανός. Το δολάριο και ο ουρανός. Μια χούφτα ποιητές και ρομπότ, αυτό πιθανότατα μας επιφυλάσσει το μέλλον...
No comments:
Post a Comment
Σχόλια